“O’zbekiston tarixi” fanidan ma’ruzalar kursi

 
3. Amir Temurning vafotidan keyin temuriy shaxzodalari o’rtasida 
toju-taxt uchun kurashlar. 
Amur Temur qudratli saltanat barpo etib, uning hududlarini kengaytirib, 
iqtisodiy, madaniy, ma’naviy jihatlardan yuksaltirib dovrug’ini olamga mashhur 
qilgan bo’lsada, biroq uning vafotidan keyin mamlakat tanazzulga uchrab turdi. 
Buning asosiy sababi avvalo shundaki, Amir Temur tasarrufiga kirgan ellar va 
yurtlar shu qadar xilma-xil, uzoq masofalarga cho’zilgan bo’lib, ularni yagona 
bir markazdan turib uzoq vaqt boshqarish murakkab edi. Buning ustiga ulardagi 
turli tuman muxolifatchi kuchlar ertami kechmi o’z hududlarining mustaqilligi 
uchun kurashishlari aniq edi.
Sohibqiron saltanatini zaiflashtirish va parchalanishga olib kelgan muhim 
omillardan yana biri ko’p sonli temuriy shahzodalar o’rtasida toj taxt uchun 
boshlanib ketgan va bir necha yillarga cho’zilgan o’zaro besamar urush va 
nizolardir. Chunki, Amir Temur vafotidan keyin saltanat vorislari uning dono 
vasiyatlariga, o’gitlariga amal qilmadi. Markaziy hokimiyatni egallash 
maqsadida jangu jadallarga kirishdi. 
Amur Temur Xitoy yurishiga otlangan bir paytda 1405 yil 18 fevralda 
kasallanib vafot etgan bir paytda uning 4 o’g’lidan 2 tasi Mironshoh va 
Shohruxmirzo, 19 ta nevara, 15 chevara, shuningdek qizlari Og’abegim, Sulton 
baxt begim va Og’abegimning o’g’li Sulton Husayn Mirzolar qolgan edi. 
Amir Temur vasiyatiga ko’ra uning o’rnini Qobul, Qandahor va Shimoliy 
Hind yerlarini boshqarib turgan nabirasi Pirmuhammad egallashi kerak edi. 
Biroq shahzoda Xalil Sultonning o’zboshimchalik bilan Samarqandni egallab, 
o’zini hukmdor deb e’lon qilishi, tabiiyki, boshqa shahzodalarning ham 
qo’zg’alishiga, saltanatning darz ketishiga olib keldi. Bu orada saltanatning 
g’arbiy hududlari mustaqil bo’lib ajralib ketdi. Ozarbayjon tomonda 
turkmanlarning Oqquyunli va Qoraquyunli sulolalarining Temur saltanatiga 
bo’ysunmaslik va unga nisbatan qarshilik harakati kuchaydi. Amir Hudaydod va 
Shayx Nuriddinlar esa Movarounnahrning turli hududlarida bosh ko’tardilar. 
Faqat, qat’iyatli, shijoatli SHoxrux mirzo bu qonli nizolar, urushlarga barham 
berib, Xuroson va Movarounnahrda xokimiyatni qo’lga oladi va 
Movarounnahrdagi vaziyatni 1409 yil o’z foydasiga hal etib, uni katta o’g’li 
Ulug’bekka topshiradi. O’zi esa 1407-1447 yillar Xuroson hukmdori bo’lib 
qoladi. 

---

118