chirigan tuproqqa tushganda chirish jarayoni tezlikda to’xtab, biroz vaqt o’tgandan
keyin murdaning yumshoq to’qimalari jirovoskga aylanadi.
Jirovosk hosil bo’lish jarayoni yog’larni parchalanishi tufayli glitserin va
yog’ kislotalari (olein, palmetin, stearin kislotalari) hosil bo’lishi bilan bog’liq.
Bunda yog’ qislotalari suv va tuproq tarkibidagi kaltsiy va magniy tuzlari bilan
birikib qattiq va suvda erimaydigan sovun hosil qiladi.
Shuning uchun ham
jirovosk o’zining kimyoviy tarkibi jihatidan qattiq yog’ kislotalari va ularning
tuzlar bilan aralashmasidir.
Jirovosk holatida bo’lgan murda to’qimalari qattiq bir jinsli amorf massa
bo’lib, ayrim hollarda unda gistologik tarkibida alohida xo’jayra elementlarini
topish mumkin. Tashqi ko’rinishidan kulrang-qizg’ish yoki kulrang-sarg’ish tusli
ancha qattiq konsistentsiyali massa bo’lib, engil uvalanib ketuvchi va yoqimsiz
achigansimon hid tarqatish xususiyatiga egadir. Murda kerakli sharoitga
tushgandan keyin 2-3 oy o’tgach jirovosk hosil bo’lishi boshlanadi. Biroq barcha
organ va to’qimalarni to’liq jirovoskka aylanishi uchun 1 yilga yaqin vaqt talab
qilinadi. Yosh
bolalarning murdalari tezroq, ya’ni 4-5 oydan keyin jirovoskga
aylanadi.
Jirovosk hosil bo’lish tezligida qandaydir qonuniyatlar bo’lmaganligi sababli
bu xolatni o’limning vaqtini aniqlashda katta ehtiyotlilik bilan qo’llanilishi talab
qilinadi. Jirovoskning sud tibbiyoti ekspertizasi uchun ahamiyati xuddi
mumlanishnikiga o’xshashdir. Jirovosk holati murdaning tashqi ko’rinishini va
unda bo’lgan jarohatlanishlarni ma’lum darajada saqlaydi.
15.3. Murdalarni hashoratlar, hayvonlar, qushlar va o’simliklar tomonidan
emirilishi
Ochik maydonda, o’rmonda bo’lgan murdalar har xil hayvonlar,
kemiruvchilar yoki yirtqichlar ta’siriga uchrashi mumkin. Ular murda tanasining
ochiq joylaridagi yumshoq to’qimalarni va ba’zan murdani to’lig’icha eb
qo’yishlari ham mumkin.
435
Agar murdalar yaxshi saqlanmaganda kalamushlar murda yuzidagi yumshoq
to’qimalarni eb qo’yishi kuzatiladi. Ko’pchilik hollarda murdalarni qushlar
(qarg’alar, quzg’unlar va boshqalar) jarohatlashi mumkin.
Qushlar tomonidan
etkazilgan jarohatlanishlar ham xuddi hayvonlardagi kabi har xil asboblardan
etkazilgan jarohatlanishlarga o’xshab ketadi. Masalan, quzg’unning tumshug’i
bilan etkazilgan yara sanchilib-kesilgan yarani eslatadi. Kemiruvchilar va
yirtqichlar etkazgan murdadagi jarohatlar xarakterli tishsimon qirrali yaraning
bo’lishi, shuningdek hayvonlar tishining izlari suyakda bo’lishi
bilan osongina
aniqlaniladi.
Murdalar hashoratlar va ularning lichinkalari yordamida anchagina
emirilishi mumkin. Yilning issiq faslida o’lgandan keyin birdaniga ko’zi, og’zi va
burun bo’shliqlari atrofida, yaralarda ko’p miqdordagi chivin (pashsha)
tuxumlarini ko’rish mumkin. Tuxumdan 10-30 soat o’tgach qurtcha hosil bo’lib,
o’zidan proteolitik fermentlar ajratib yumshoq to’qimalarni emira boshlaydi. Bir
haftadan keyin qurtchadan qo’g’irchoqcha paydo bo’lib, bu 2 haftadan keyin
chivinga (pashshaga) aylanadi.
Shunday qilib, 15-20
0
S li haroratda chivin
(pashsha) ning rivojlanish jarayoni taxminan 3 hafta ichida ko’zga tashlanadi.
Ancha katta haroratda esa chivin (pashsha) ni ko’payishi tezlashadi. Chivin
(pashsha) ni rivojlanish davrini aniqlash o’limning sodir bo’lish muddatini
aniqlashda yordamlashishi mumkin.
Chirigan hidli joyda chivin (pashsha) larni yig’ilib qolishini kriminalistik
maqsadlarda foydalanish mumkin. Ularning yig’ilishiga qarab, ba’zan o’ldirilgan
odam murdasi ko’milgan joyi aniqlaniladi.
Chivin (pashsha) lichinkalari yangi tug’ilgan chaqaloq yumshoq to’qimasini
10-12 kun ichida to’lig’icha yo’qotishi, katta odamlarnikini esa 3-4
haftada
batamom tugatishi mumkin. Chumolilar 4-8 hafta ichida murda tanasini yumshoq
to’qimalardan yalang’ochlab qo’yishi kuzatiladi.
Murdada topilgan tuxum, lichinkalar va qo’g’irchoq hamda katta o’ziga xos
hashoratlarni entomologik tekshiruv o’lim sodir bo’lgan vaqtini aniqlashda
qo’llanilishi taklif qilingan.
436
M.I.Marchenkoning fikricha (1972-1973 yillar) agar murda hashoratning
kirishi uchun qulay sharoitda bo’lsa, murdaning emirilishi 4 davrga bo’linadi va bu
o’z navbatida 8 davrchalarga bo’linadi.
Birinchi davr – mikrobning parchalanishi – o’lgan vaqtdan to chirish
emfizemasi paydo bo’lgangachadagi davr bo’lib,
bu tashqi muhit haroratiga
bog’liq holda 1-2 sutkadan to 1,5 haftagacha davom etadi. Bu davr 4 davrchaga
bo’linadi:
1) «toza» o’lik – dastlabki murda o’zgarishlari rivojlanguncha bo’lgan davr;
2) dastlabki murda o’zgarishlari 2-3 sutkagacha bo’lgan davr;
3) dastlabki chirish o’zgarishlari – murdaning ko’karishi va chirik vena
to’rlari paydo bo’lishi;
4) chirigan murdani shishib ketishi.
Birinchi davrda birinchi 2 kunda murdani hasharatlar, ayniqsa chivin
(pashsha) lar bosib ketib, ular ko’p miqdorda tuxum qo’yadi va murdani eyuvchi
qo’ng’izlar paydo bo’ladi va natijada chivin (pashsha)
larni ommaviy tuxum
qo’yishi to’xtaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
