Tibbiyot instituti talabalari uchun

101-rasm. Chirish paytidagi vena to’rlari va murdaning shishishi
433

---

Chirish paytida murdaning suyuqligi va to’qimalaridagi alkogolning 
miqdorida anchagina o’zgarishlar sodir bo’ladi. Bu faqatgina oshqozondagi 
spirtning diffuziya yo’li bilan o’lgandan keyin o’zgarishi tufayli kuzatilib 
qolmasdan, balki chiriyotgan to’qimalarning emirilishidan hosil bo’lishi bilan 
bog’liqdir. Shuning uchun ham alkogol bilan zaharlanish ekspertizasida chirish 
jarayoni kuchli rivojlangan bo’lsa, faqat bitta savol-marhum o’lguniga qadar spirtli 
ichimlik ichganmi degan savol echilishi mumkin (Novikov P.I., 1967). Bunday 
hollarda sud kimiyoviy tekshiruvi uchun oyoq-qo’l mushaklari, oshqozonda 
bo’lgan narsalardan va siydigi olinadi.
2. Mumlanish.
Murdani quruq qumli tuproqqa va xonaqaga dafn qilinganda, 
yoz paytida temir qoplamali, cherdakda murda saqlanganda va issiq havo bilan 
shamollatib turilgan paytda chirish jarayoni tezlikda to’xtaydi va murda 
mumlanadi. Mumlanishda murda qurib, yumshoq to’qimalari zichlashadi hamda 
teri qoplamalari qoramtir-qo’ng’ir tusli, ba’zan deyarli qora rangli bo’lib, uning 
hajmi keskin kamayadi.
Yosh bolalar va ozg’in kishilarning murdasi tezroq mumlanadi. Sun’iy va 
tabiiy mumlanishlar farqlanadi. Sun’iy mumlanishga qadimgi egipetliklarni 
mumlanishigina emas, balki murdani hozirgi zamon konservatsiya usullari bilan 
mumlanishlar ham kiradi.
Mumlanishning sud tibbiyoti uchun ahamiyati shundaki, mumlanishda 
murdani tashqi ko’rinishi u yoki bu darajada saqlangani uchun uning jinsi, bo’yi, 
yoshi, tanasidagi tan jarohatlarini aniqlash mumkin. Shuningdek murda tanasidagi 
anatomik o’ziga xos xussusiyatlariga qarab ayrim hollarda uni shaxsini aniqlashda 
ham muhim rol o’ynaydi.
O’limning vaqtini aniqlashda mumlanishning ahamiyati uncha katta emas, 
chunki qurish tezligi ko’pgina faktorlarning bir biriga qo’shilishiga bog’liq. Katta 
odam murdasini to’liq mumlanishi uchun 6-12 oy (Levnikov B.D., 1968) talab 
qilinsa, ba’zan u tezroq ham, hatto 30-35 kun (Maslov A.V., 1981) vaqt ham etarli 
bo’ladi.