Tibbiyot instituti talabalari uchun

Murda haroratini o’lchash.
Murdani sovish darajasi ko’pgina endo- va 
ekzogen faktorlarga bog’liq bo’lib, ularni doimo ham hisobga olishning imkoniyati 
bo’lmaydi. Shuning uchun ham o’limning vaqtini aniqlashda murdada 
termometriya natijalaridan foydalanishda qarama-qarshi tavsiyalar mavjud. Vichtat 
(1861) ning ma’lumotiga ko’ra, murda tanasi haroratining pasayishi 1 soatda 
o’rtacha 0,889
0
S ni tashkil qiladi. U o’lim sodir bo’lgan paytdan boshlab o’tgan 
vaqtni aniqlash uchun quyidagi formulani taklif etdi:
t
T
=
−
36 9
0 889
,
,
Bunda 
t
- o’lgandan keyin o’tgan vaqt (soatlarda); 
T
- murda harorati (
0
S da).
Biroq keyingi tekshirishlarning ko’rsatishicha, odatda murdani sovishi har 
xil vaqtda turlicha bo’lganligi uchun o’lim sodir bo’lish vaqtini echishda qo’ltiq 
tagi qismidan uning haroratini o’lchash kam yaroqsizligi e’tirof etilgan (Melnikov 
Yu.L., Jarov V.V., 1978).
To’g’ri ichakning va ayniqsa ichki organlarning haroratini tekshirish katta 
imkoniyatlarni yaratadi, chunki ular teri, teri tagi kletchatkasi va mushaklar bilan 
tashqaridan himoyalangan bo’lib, ularning sovishi ancha bir tekis ko’zga 
tashlanadi.
Bir vaqtning o’zida qo’ltiq tagi, to’g’ri ichak va jigarda haroratni o’lchash 
(jigarga elektr termometrining ignasimon elektrodini kiritish orqali) shuni 
440

---

ko’rsatdiki, bunda qo’ltiq osti harorati atrof muhit harorati bilan 16 soatdan keyin, 
to’g’ri ichakda – 19 soatdan so’ng, jigarda esa o’lgandan 25 soatdan keyin 
tenglashganligi namoyon bo’ldi. Bunda jigar ichi haroratining pasayishi anchagina 
bir tekis bo’lganligi ko’rinadi.
To’g’ri ichak haroratining pasayishi bir tekisda bo’lmasa ham hozirgi davrda 
amaliyotda uni o’lchash tavsiya etiladi. Buning uchun shkalasi 0
0
S dan 45
0
S ga 
bo’lgan termometrni murdani to’g’ri ichagiga 10 sm chuqurlikda 10 minut ichida 
kiritiladi (Botezatu G.A., 1973; Tomilin V.V., 1980 va boshqalar).
Quyidagicha formula taklif qilinadi:
t
T
T
T
r
=
−
1
2
Buerda 
T
1
– tirik odamning normal harorati (36,6
0
S); 
T
2
– 
murdaning ko’krak 
ichi harorati;
T
r
 
– 1 soat ichida ko’krak ichi haroratining pasayishini o’rtacha 
hisoblangan koeffitsienti (8 jadval).