Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

ZARDUSH TIYLIK
Zardushtiylik dini miloddan avvalgi VI-V asrlarda yuzaga 
kelgan. Bu din Zaratushtira (b a’zi manbalarda Zardusht yoki 
Z a r d o ‘st) nomi bilan bog'liqdir. Zardushtning shaxsiyati 
to ‘g‘risida ikki xil qarashlar mavjud. Ayrim tadqiqotchilar 
Z a rd u sh tn i m ilo d d an avvalgi 589-512-yillarda yashagan 
ilohiyatchi faylasuf, tabiatshunos va shoir deb hisoblaydilar. 
U ehtimol, Eronda yashagandir. Bunday fikr tarafdorlari 
zardushtiylik qadimgi Eronda keng tarqalgani va bu dinning 
muqaddas kitobi «Avesto» eron-pahlaviy tilida yaratilganligini 
aso s q ilib o la d ila r . B o s h q a o lim la r esa X o r a z m n i 
zardushtiylikning vatani deb uqtiradilar. Ularning fikricha, 
birinchi marta muqaddas olov «Atarxurra» yongan joyning 
j o ‘g ‘rofiy o ‘rni va iqlimining tavsifi Xorazmga to ‘g‘ri keladi.
Avesto. 
«Avesto» eram izdan oldingi 
VII 
asrning oxiri va 
VI 
asrning boshlarida yaratilgan. Uning qadimgi qismlari 
miloddan avvalgi 2000-1000-yillarga taalluqli, deb qaraladi. 
«Avesto»ning bizgacha yetib kelgan nusxalarida Eron shohi 
K a y x is r a v va T u r o n s h o h i F r a n h r a s y a n (A fro s iy o b ) 
o'rtasidagi m u n o sab atlar ifodasini topgan. Bunday tarixiy 
voqelik m iloddan avvalgi 620-yillarga t o ‘g ‘ri keladi.
«Avesto» zardushtiylik dim ning m u q a d d as kitobidir. 
U ning yaratilish vatani 
M arkaziy Osiyo. Shu sababli bu 
kitob Markaziy Osiyo xalqlariningmushtarak yodgorligidir. 
Avesto o ‘z davrining tarixi. fani, madaniyati. urf-odatlari, 
adabiyoti, iqtisodiy-ijtimoiy. hayoti t o ‘g ‘risida m a ’lumot 
beruvchi qomusiy asardir. «Avesto» yaratilgan vaqtda 30 
nask-kitob (qismdan) iborat b o ‘lganligi haqida m a ’lumotlar 
bor. M arkaziy Osiyoga turli bosqinchilarning kirib kelishi, 
z ard u s h tiy lik diniga sig ‘in u v c h ilarn in g t a ’qib qilinishi 
natijasida kitobning k o ‘p qismi y o ‘qolib. oz qismi saqlanib 
qolgan. Bu xususda Beruniy «Qadimgi xalqlardan qolgan 
yodgorliklar» asarida shunday yozadi: «Podshoh D oro ibn
42

---

D o ro x azinasida «A vesto»ning o ‘n ikki ming q o ra m o l 
terisiga tilla bilan bitilgan bir nusxasi b o r edi. Isk an dar 
otashx o n alarni vayron qilib, u la rd a xizmat etuvchilarni 
o ‘ldirgan vaqtda uni yondirib yubordi. Shuning uchun o'sh a 
vaq td an beri «Avesto»ning b eshdan uch qismi y o ‘qolib 
ketdi. «Avesto» o ‘ttiz nask edi. M a ’jusiylar q o ‘lida o ‘n ikki 
nask chamasi qolgan».
« A v esto » n ing q isq arg an sh akli « Z a n d A vesto» deb 
n o m lan g an . U pahlaviy, sa n s k rit (qadim gi hind) tiliga 
tarjima qilingan va sharhlar bitilgan. U bir necha m a rta
Y evropa tillariga, ju m lad an , rus tiliga h a m a g ‘darilgan. 
«Avesto»ni o'zbek kitobxonlari A .M ah k am , M .Isoqov va 
boshqalar tarjimasida o ‘qishmoqda.
Yaxshilik va yomonlik o ‘rtasidagi kurash «Avesto»ning 
bo sh g ‘oyasidir. Y axshilik ram zi - y a k k a x u d o A x u ra
M a z d a , y o m o n lik r a m z i - A h r a m a n d i r . H o z i r g a c h a
« A v e s to » n in g ik k i v a r ia n ti m a v ju d . B irin ch isi f a q a t 
«Avesto»ning o ‘zidan iborat. Ikkinchisi esa pahlaviy tilidagi 
sh a rh li ta r j im a d a n ta sh k il t o p g a n b o ‘lib, u b ir n ech a 
qismlarga ajratilgan. Ular quyidagilar: 1.