Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/190
Sana16.03.2022
Hajmi7,93 Mb.
#496288
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   190
Bog'liq
abdurashid abdurahmonov turkiy adabiyotning qadimgi davri

Tishtar. 
« A v esto » d ag i m ifo lo g iy a g a k o ' r a , yerdagi 
b a rc h a suvlarning m a n b ai T ish ta r yulduzida saqlanadi. 
Y ovuz k uch A x ra m a n suvli yulduzlarni egallash uchun 
ularga qarshi parilarni yo'naltiradi. Lekin Tishtar parilarga 
s h ik a s t b e r ib , F a r o g ' k a r t d a r y o s i b o 'y i g a c h a q u v ib
yuboradi. Zardushtiylik mifologiyasida Tishtar zaminni suv 
bilan t a ’minlaydi. «Avesto»da Tishtar qasidasi (Tiyr yasht) 
keltirilgan. Q u r g 'o q c h ilik yillarid a o d a m la r T ish ta rg a
yomg'ir yog'dirishni so'rab, iltijolar qilishgan, balki maxsus 
m arosim lar ham o'tkazilgan bo'lishi mumkin. C hunki bu 
marosim lar zardushtiylikning m uq ad d as a n ’anasi sifatida 
o'zb ek xalqi o 'rtasid a hozirgi kunlargacha yetib kelgan.
Tisht 
- xalq o'rtasida asrlar o'tishi davomida 
«Sust» 
nomi 
bilan o'zgargan. O 'zbek xalq og'zaki ijodidagi «Sust xotin» 
qo'shiqlarida Tishtar obrazi yaratilgan. Qurg'oqchilik kelgan 
yillarida d eh q o n ch ilik bilan s h u g 'u lla n a d ig a n o d a m la r 
T ish tar - y o m g 'ir T an g risid an y o rd am so 'ra g a n la r. Bu 
marosim o'ziga xos ko'rinishda o'tkazilgan: dehqonchilik 
bilan shug'ullaniladigan joylardagi ayollar to'planishib, odam 
shaklidagi q o 'g 'irch o q qa kampirning ko'ylagini kiygizishib, 
«Sust xotin» qo'shig'ini aytishgan va o'zqo'ni-qo'shnilarimkiga
46


kirishgan. Uy egalari q o ‘g ‘irchoqqa suv sepishgan, «Sust 
xo tin » q o ‘s h ig ‘ini a y tg a n la rg a x a y r-s a d a q a berishgan. 
Quyidagi parchada yaratilgan Sust xotin obrazi «Avesto»dagi 
suv xudosi Tishtar mifologiyasiga bo g ian adi.
Sust xotin-o, Sust xotin,
Ко ‘lankasi maydon xotin, Sust xotin.
Dehqonlarni g ‘cun bosdi, Sust xotin,
Omochini chang bosdi, Sust xotin.
Havo yog ‘sin sevalab, Sust xotin,
Bo ‘ri qochsin tebalab, Sust xotin,
Bug ‘doy bo ‘Isin zarchalab, Sust xotin,
Sag ‘ir-sug ‘ir qolganlar, Sust xotin,
Nonni yesin parchcdab, Sust xotin,
Sust xotin-o, Sust xotin,
Ко ‘lankasi m aydon xotin, Sust xotin.
T u rk iy larn ing o ‘ziga xos suvga topinish mifologiyasi 
b o ‘lgan. Bu mifologiya ularning b oshqa xalqlardan farq 
qiluvchi mafkurasi mahsulidir. Turkiylar o ‘zlariga Tangri 
tom onidan sehr-jodu amali berilgan deb hisoblaydilar va 
u la r d a g i b u n d a y q o b il iy a t n i ta rix h a m e ’t i r o f eta d i. 
T u r k iy la r sehr y o ‘li b ilan y o m g 'ir yoki q o r y o g ‘dirish 
q u v v a tig a ega boMganligi t o ‘g ‘risida o ‘nlab riv o y a tla r 
mavjud.
0 ‘zbek m if o lo g iy a s id a suv x u d o si h a q i d a b itilg a n
a f s o n a la r n i.n g b o s h q a n a m u n a l a r i h a m m a v j u d .
A d a b iy o tsh u n o s N .M allay ev « 0 ‘zbek adabiyoti tarixi» 
darsligida suv xudosi va kishilarni halo k atd an qutqaruvchi 
q a h ram o n Xubbi obrazi yaratilgan quyidagi mazmundagi 
afsonani keltiradi:
J u d a q a d im z a m o n la r d a F a ru d in va h a tto J a m s h id
zam o nasid an burun A m u d ary o d a Xubbi degan bir yigit 
bo'lgan ekan. U bir q o ! i bilan baliq tutar. ikkinchi q o ‘li
47


bilan uni quyoshga tutib turar, baliq bir zum da pishar ekan. 
X u b b i s h u xilda b aliq yeb. A m u d a r y o d a yetti yuz yil 
yashabdi, daryoni qo'riqlabdi, biroq yom on ruh, hattoki 
chivin ham daryoga yaqin y o ‘lashga botina olmabdi. Xalq 
suvga m a ’m u r b o i i b , sh o d -x u rram y ashar ekan. Biroq 
Jam shid zam onasiga kelib Xubbi g ‘oyib b o ‘libdi. Kishilar 
uni o s m o n suvlarining h u k m ro n i b o ‘lgan qiz o ‘g ‘irlab 
ketgan, deb faraz qilibdilar. Xubbi g'oyib b o ig a n id a n keyin 
A m ud ary o g a uning onasi kelibdi. U birinchi bo'lib qayiq 
yasabdi, kishilarni qayiqda suzish va d u sh m an g a qarshi 
suvda ja n g qilishga o ‘rgatibdi. Biroq ku n la rd a n bir kun 
X ubbining onasi h am g ‘oyib b o ‘libdi. Lekin kishilar o 'z
homiylarini, Xubbi va uning onasini unutm abdilar. U lar 
qayiqlarda X ubbining onasi qiyofasini tasvirlabdilar.
D e m a k , «A vesto» faq at diniy k ito b emas. U tu rk iy
x a l q la r n in g h a m a d a b iy y o d g o r li k la r i v a e ’ti q o d l a r i
ifodalangan, qadimgi o'zbek xalq og'zaki ijodi shakllanishiga 
samarali t a ’sir ko'rsatgan nodir yozma asar hamdir.

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish