I LL в 0 ‘ L i м milliy iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)ning amal qilish V a rivojlanish qonuniyatlari

ijtimoiy takror ishlab chiqarish 
deyiladi.
Ijtimoiy takror ishlab chiqarish ikki ko'rinishda amalga 
oshirilishi mumkin: oddiy va kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarish.
Oddiy takror ishlab chiqarish 
- bu ishlab chiqarish 
miqyoslarining o'zgarmagan holda takrorlanishini ifodalaydi. 
Odalda, bunday ishlab chiqarish ko'proq faqat o'z ichki 
ehtiyojlarini qondirishga yo'naltirilgan an'anaviy iqtisodiyot 
sharoitidagi xo'jalik yuriluvchi subyektlar uchun xos bo'lgan.
Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish 
— bu 
ishlab 
chiqarish miqyoslarini muntazam ravishda oshirib borishga 
asoslangan holdagi takrorlanishidir. Bu turdagi ishlab chiqarish 
barcha rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotining asosini tashkil 
etadi.
Ijtimoiy takror ishlab chiqarish 
natijasida 
mamlakat 
miqyosida 
milliy mahsulot 
yaratiladi. Milliy mahsulot barcha 
moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda xizmatlarni o'z ichiga 
olib, uning hajmi iqtisodiyot taraqqiyotida ahamiyatli o'rin
416
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lutadi. Shunga ko'ra, milliy mahsulot hajmini aniqlash, uning 
tarkibi va 
harakat shakllarini o 'rg an ish doiniiy ravishda 
iqtisodiyot nazariyasi fanining asosiy muammolaridan biri 
bo'lib hisoblanadi. Milliy mahsulot turli davrlarda turli 
malakatlarda turlicha atalib, turlicha hisobga olinishi mumkin. 
Masalan, sobiq ittifoqdosh respublikalar, shu jumladan bizning 
respublikamizda ham oldingi davrda mamlakat bo'yicha ishlab 
chiqarishda vujudga keltirilgan mahsulotlar yig'indisi 
jam i
ijtim oiy 
m ah su lot 
deb atalgan. Jami 
ijtimoiy mahsulot 
ko'rsatkichida yil mobaynida yaratilgan moddiy ne'm atlar 
yig'indisi hisobga olingan, unda xizmat ko'rsatish sohalarida 
vujudga keltirilgan ma'naviy ne’matlar va xizmatlar qiymati 
aks etmagan. Lekin bir ishlab chiqarish sohasidan chiqqan 
xom ashyo, matcriallar, yonilg'i va energiyalarning qiymati 
boshqa sohalarda ishlatilib, bir necha bor takror-takror 
hisobga olinib, mahsulotning hajmi sun'iy ravishda oshirib 
ko'rsatilgan, iste’molga borib tushadigan tayyor mahsulot esa 
undan bir necha barobar kam boMgan.
Mana shu takror hisoblashlarga barham berish uchun 
boshqa 
qator 
mamlakatlar 
bilan 
birgalikda 
bizning 
mamlakatda ham hozir milliy hisoblar tizimiga o‘tilib, endi 
mamlakatda vujudga keltirilgan milliy mahsulot, ya’ni tovarlar 
va xizmatlar yig'indisi yalpi ichki mahsulot deb atala 
boshlandi.