I LL в 0 ‘ L i м milliy iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)ning amal qilish V a rivojlanish qonuniyatlari

xufiyona
iqtisodiyotni 
quyidagicha ta'riflash mumkin: bu tovar-moddiv 
boyliklar 
va 
xizmatlarning jamiyat 
tomonidan 
nazorat 
qilinmaydigan harakati, ya'ni davlat boshqaruv organlaridan 
yashirin holda alohida fuqarolar va ijtimoiy guruhlar o'rtasida 
amalga oshiriluvchi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardir. Bu 
munosabatlar o'z ichiga iqtisodiy faoliyatning barcha hisobga 
olinmagan, tartibga solinmagan turlarini oladi. Xufiyona 
iqtisodiyot tarkibiga quyidagilar kiradi:
1) jinoyatga aloqador iqtisodiyot 
— rasmiy iqtisodiyot 
tarkibiga iqtisodiy jinoyatning kiritilishi (boyliklarning talon-taroj 
qilinishi; 
nazoratning har qanday shaklidan yashiringan 
holdagi xufiyona iqtisodiy faoliyat — narkobiznes, qimor 
o'yinlari, 
fohishabozlik; 
daromadlarni 
noiqtisodiy 
qayta 
taqsimlash shakli sifatidagi fuqarolarning shaxsiy mulkiga 
qarshi umumjinoiy harakatlar — bosqinchilik, shaxsiy mulkni 
zo'rlik bilan tortib olish, o'g'irlash, reket);
2) 
soxta iqtisodiyot 
— hisobga olish va hisobotlarning 
amaldagi tizimiga soxta natijalarni haqiqiy natija sifatida 
kirituvchi rasmiy iqtisodiyot (qo'shib yozishlar);
3) 
norasmiy iqtisodiyot 
— iqtisodiy subyektlar o'rtasidagi 
norasmiy o'zaro aloqalar tizimi bo'lib, u mazkur subyektlar 
o'rtasidagi 
shaxsiy 
munosabatlar va bevosita aloqalarga 
asoslanadi;
4) 
yashirin ikkalamchi iqtisodiyot 
— yakka tart ibclagi va 
kooperativ faoliyatning nazoratdan yashiringan, ya'ni qonun 
tomonidan taqiqlangan yoki belgilangan tartibda ro'yxatdan 
o'tmagan turi.
426
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

YalM 
ko'rsatkichi 
mamlakat 
yillik 
ishlab chiqarish 
hajmining puldagi ifodasi sifatida maydonga tushadi. Shu 
bilan birga, YalM mamlakatning real iqtisodiy farovonligini 
to'liq aks ettira olmaydi. Chunki iqtisodiy faoliyatning 
shunday turlari mavjudki. ularning YalM hajmiga ta'siri 
m a’lum sabablarga ko'ra, hisobga olinmaydi:
1) jamiyat farovonligini oshiruvchi. biroq aniq hisoboi 
yuritish mushkulligi sababli, hisobga olinmaydigan faoliyal 
turlari (kasallar va bolalarni uyda parvarishlash, yashash uchun 
uyda qulayliklar yaratish. yakka tartibda o'qilish va boshqalar):
2) jamiyat farovonligiga salbiy ta'sir ko’rsatuvchi xufiyona 
iqtisodiyot sohalari faoliyat turlari (giyohvandlik mahsulotlari 
ishlab chiqarish va sotish. ko'ngilochar mashg'ulotlarning 
yashirin turlari, reket va boshqalar);
3) jamiyat farovonligini oshiruvchi. biroq nobozor tavsifga 
ega bo'lgan uy ishlari (xonadonlarni, elektr va radio jihozlarni, 
poyabzal va avtomashinalarni ta’mirlash va boshqalar);
4) jamiyat farovonligining pasayishiga olib keluvchi ishlab 
chiqarishni kengaytirishning salbiy natijalari (resurslarning 
tugab 
ketishi, 
iqlimning 
o'zgarishi, 
atrof-muhitning 
ifloslanishi).
Mazkur omillarning ijtimoiy farovonlikka ta'sirini hisobga 
olish 
uchun 
jamiyatning 
sof 
iqtisodiy 
farovonligi 
ko'rsatkichidan 
foydalaniladi. 
Bu 
ko'rsatkich 
amerikalik 
iqtisodchilar 
V.Nordxaus 
va 
J.Tobin 
tomonidan 
ilmiy 
muomalaga kiritilgan bo'lib, uni quyidagi formula orqali 
ifodalash mumkin: