I LL в 0 ‘ L i м milliy iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)ning amal qilish V a rivojlanish qonuniyatlari

Y alpi ichki m ah su lot 
- bu m a’lum vaqt davomida. 
masalan, bir yilda yaratilgan va bevosita iste'molchilarga borib 
yetadigan 
barcha 
tayyor 
mahsulot 
va 
ko'rsatilgan 
xizmatlarning bozor narxidagi qiymati. Yalpi ichki mahsulot 
moddiy ne'm atlar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish 
sohalari 
yillik 
faoliyatining 
umumiy 
samarasi 
boMib 
hisoblanadi.
Oldingi davrlarda ko'pgina mamlakatlarda, hozir ham 
ayrim mamlakatlarda milliy mahsulot yalpi milliy mahsulot 
deb atalib, shu shaklda hisobga olingan. Yalpi milliy mahsulot 
bilan yalpi ichki mahsulotning farqi shundaki, yalpi milliy 
mahsulotga har bir mamlakat ichidagi va boshqa turli 
mamlakatlardagi korxonalarida va qo'shma korxonalarida 
vujudga keltirilgan mahsulotlar (shu mamlakat hissasiga to ‘g‘ri
417
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

keladigan qismi) hisobga olinadi. Boshqa mamlakatlar yoki 
fuqarolar tomonidan mazkur mamlakat hududida qurilgan 
korxonalar mahsuloti, qo'shma korxonalardagi 
mahsulotda 
ularning hissasi hisobga olinmaydi. Yalpi ichki mahsulotda esa 
mamlakat hududida ishlab chiqarilgan hamma mahsulot va 
xizmatlar 
(boshqa 
mamlakatlar 
korxonalari. 
qo'shma 
korxonalarda yaratilgan hamma tovar va xizmatlar qo'shilib) 
hisobga olinadi.
YaMM ko'rsatkichiga sof eksport (eksporr va impon 
o'rtasidagi farq) kiradi. Ammo turli mamlakatlarda tashqi savdo 
faoliyatining salmog'i kcskin farqlanadi. Shu sababli milliy 
iqtisodiyot rivojlanish darajasini taqqoslash uchun 
yalpi ichki
mahsulot (YalM) 
ko‘rsatkicliidan foydalaniladi. Yalpi ichki 
mahsulot umumlashtiruvchi iqtisodiy ko'rsatkich bo'lib, u faqat 
mazkur mamlakat ishlab chiqarish omillaridan foydalangan 
holda mamlakat ichida yaratilgan tovar va xizmatlar jami 
qiymatining bozor narxlaridagi ifodasini namoyon etadi. L) 
barcha ishlab chiqaruvchilar tomonidan qo'shilgan qiymatlar 
yig'indisi sifatida namoyon bo'ladi.
Yalpi ichki mahsulot xuddi yalpi milliy mahsulot kabi 
hisoblanadi, biroq undan xorijiy mamlakatlar bilan hisob- 
kitoblar qoldig'iga teng bo'lgan miqdorga farq qiladi. Ya'ni 
YalM ko'rsatkichiga mazkur mamlakatning chet cllardagi 
ishlab chiqarish omillaridan keluvchi tushumlari (omillar 
bo'yicha daromadlari) hamda mazkur mamlakatda xorijiy 
investorlar tomonidan olingan omillar bo'yicha daromadlai 
o'rtasidagi farqni qo'shilsa YaMM ko'rsatkichi hosil bo'ladi.
YaMM 
va YalM 
o'rtasidagi farq quyidagilar orqali 
namoyon bo'ladi:
YalM 
hududiy 
jihatdan 
hisoblanadi. 
Bu, 
milliy 
mansubligidan qat’i nazar, muayyan mamlakat hududida 
joylashgan korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot 
va ko'rsatilgan xizmatlarning jami qiymatidir.
YaMM — bu o'z mamlakati yoki xorijda joylashuvidan qat'i 
nazar, milliy korxonalar tomonidan yaratilgan mahsulot va 
xizmatlar umumiy hajmining jami qiymati.
418
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

YaMM va YalMning o'zaro farqini quyidagi cliizma orqali 
yaqqolroq ifodalash mumkin (
2
-chizma).