I LL в 0 ‘ L i м milliy iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)ning amal qilish V a rivojlanish qonuniyatlari

ishlab chiqarish
vositalari qiym ati (s)
Zm uriy
m ah su-
lot (v)
Q o'shim ch a
m ahsulot
(m>
Paxta
ishlab
chiqarish
40
30
30
20
20
100
140
Paxtani
qayta
ishlash
140
40
50
25
30
145
2X5
To‘qimachilik
2X5
50
60
30
40
1X0
465
Tikuvchilik
465
45
50
35
30
160
625
Jami
930
165
190
n o
120
5X5
1515
s = 1095
v = 190
m - 2 3 0
5X5
1515
Bundan ko'rinib turibdiki, jami ijtimoiy mahsulot 1515 
birlikni, yalpi ichki mahsulot esa 585 birlikni tashkil etadi.
Lekin bu yerda shuni aytish lozimki, mamlakat miqyosida 
takror hisobga yo‘l qo'ymaslik uchun yalpi ichki mahsulotlami 
hisoblashda sotib olingan xom ashyo, yonilg'i va materiallar 
qiymati hisobga olinmaydi, faqat qo'shilgan qiymat hisobga 
olinadi, ularning yig'indisi esa yalpi ichki mahsulot hajmini 
ko'rsatadi. Ammo har bir korxona va tarmoq uchun sotilgan 
tovar mahsuloti yalpi ichki mahsulotdan emas, balki jami 
yaratilgan ijtimoiy mahsulotdan iboratdir. Masalan, paxtani 
qayta ishlash korxonasi ishlab chiqargan va sotgan mahsulot 
285 
birlikni, 
yalpi 
ichki 
mahsulot 
hisobiga 
kiradigan 
qo'shilgan qiymat esa 145 birlikni tashkil etadi. Sotilgan 285 
birlik mahsulotning 140 birligi xom ashyo, yonilg'i va 
matcriallarni sotib olish uchun ishlatiladi. Shuning uchun biz 
bu bobda korxonalar va tarmoqlar yaratgan yillik milliy 
mahsulot haqida gapirganda ko'proq jami ijtimoiy mahsulotni 
nazarda tuiamiz..
Demak. YalM milliy iqtisodiyotda yil davomida ishlab 
chiqarilgan barcha pirovard mahsulot (xizmat)larning bozor
420
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

narxlaridagi summasi. 
Biz bilamizki. joriy yilda 
ishlab 
chiqilgan barcha mahsulotlar sotilmasligi mumkin, ularning 
bir qismi zaxiralarni to'Idiradi. Ya'ni YalM hajmini hisoblab 
topishda zaxiralarning har qanday o'sishi hisobga olinishi 
zarur. 
chunki 
YalM 
yordamida 
joriy 
vildagi 
barcha 
mahsulotlar (sotilgan va sotilmagan) hisobga olinadi.
Milliy ishlab chiqarishning yalpi hajmini to'g'ri hisoblab 
chiqish uchun, mazkur yilda ishlab chiqarilgan barcha mahsulot 
va xizmatlar bir marta hisobga olinishi zarur. YalM hajmini 
topishda sotilgan va qayta sotilgan mahsulotlarni ko'p marta 
hisobga olishlarni bartaraf qilish uchun, iqtisodiyotning barcha 
tarmoqlarida yaratilgan qo'shilgan qiymatlar yig'indisi olinadi.