Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

1.Тўлиқ қиймати бўйича 
а.)бирламчи қиймати 
б) тикланиш қиймати 
2.Эскирган қисмини ажратиш қиймати бўйича
: 
а.)бирламчи қиймати 
б) тикланиш қиймати 
3.Йўқотишдаги қиймати. 
4.Йиллик ўртача баҳо. 
Асосий воситалар ишга туширилган вактидан бошлаб бухгалтерия балансида
дастлабки қиймати бўйича кайд килинади. Ижтимоий меҳнат унумдорлигининг 
узлуксиз равишда усиб бориши шунга олиб келадики, ҳаракатдаги асосий воситалар 
элементларини тиклаш бахоси узгариб туради. Натижада кейинги муддатга асосий 
воситаларни дастлабки қиймат бўйича бахолаганда бу қиймат аралаш бахолардан 

---

62 
иборат бўлади ва асосий воситалар динамикаси ва фойдаланиш самарадорлиги ҳақида
киѐсий маълумотлар бермайди. Бу эса асосий воситаларни доимий равишда бахолаш 
заруриятини тугдиради. Асосий воситаларни қиймати бўйича бахолаганда янги ишлаб 
чиқариш шароитида қайта бахолаш вактида уларни қайта ишлаб чиқариш харажатлари
ҳисобга олинади. Асосий воситаларни тикланиш қиймати бўйича қайта бахолаш 
жуда мураккаб жараѐн, чунки бунда воситаларнинг ҳар бир элементини қайта 
бахолаш зарур. Бу эса анча меҳнат ва маблағ талаб қилади. Шунинг учун қайта 
бахолаш доимий равишда амалга оширилади. Асосий воситаларни дастлабки киймати 
бўйича ҳам, тикланиш қиймати бўйича ҳам бахолаш уларнинг эскиришини ҳисобга 
олган ҳолда колдик қиймат бўйича амалга оширилади. 
 
Тиклаш қиймати эса шу қийматни ҳозирги баҳоларда ифодаланишидир: 
кўрилиш материалларининг ҳозирги баҳосида, ҳозирги вақт транспорт 
харажатларида ва х.к. Бу баҳо асосий фондларни қайта баҳолаш натижасида 
қуйилади. 
Эскирган қисмини ажратиш қиймати бу тўлиқ бирламчи қиймати ѐки 
тиклаш қийматидан эскирган қисм қийматини айириб ташлангандан кейин 
коладиган қийматига айтилади. 
Эскириб ишлаб чиқаришдан чиқариб ташлашдаги қиймати йўқотиш 
қиймати дейилади. 
Ҳар хил иқтисодий ҳисоботлар учун асосий фондларни тўғри баҳолаш 
муҳим аҳамиятга эга. Бундай баҳони асосий фондларни инвентаризация ва қайта 
баҳолаб билиш мумкин. 
Йиллик ўртача баҳо асосий ишлаб чиқариш фондларини такрор ишлаб чиқариш 
улардан фойдаланиш кўрсаткичларини ҳисоблаш учун зарур. Асосий ишлаб 
чиқариш фондларининг йиллик ўртача баҳоси қуйидагича аниқланади: 
12
12
Т
Ф
Т
Ф
Ф
Ч
Ч
К
К
О
Ф





; 
бу ерда, 
Фк
ва
Фч
- йил давомида ишлаб чиқаришга киритилган (
Фк
) ва ишлаб 
чиқаришда чиқиб кетган (
Фч
) фондлар қиймати; 
Тк-
йил давомида ишлаб чиқаришга киритилган асосий фондларнинг вақти; 
Тч – 
асосий фондларнинг ишлаб чиқаришдан чиқиб кетган кейинги вақт (йил 
давомида). 
Асосий фондларнинг дастлабки бирламчи қиймати улар бунѐд этилган ва 
ишга тушириладиган йилдаги бахода белгиланади. Дастлабки бирламчи қийматга бино 
ва иншоотлар курилиши, иш машиналарини ва асбоб-ускуналарни, транспорт ва бошқа 
воситаларни корхонага келтириш, урнатиш ишлари билан боғлиқ бўлган харажатлар 
кушилади.
Асосий фондлар фойдаланиш жараѐнида эскириш икки хил бўлади: физик 
эскириш ва маьнавий эскириш. 

---

63