|
3-jadval
O’zbekiston Respublikasida eksport-import hajmi va milliy valyutaning
AQSh dollariga nisbatan yillik qadrsizlanish sur’ati
193
Ko’rsatkichlar
2012y.
2013y.
2014y.
2015y.
2016y.
Eksport hajmi, mlrd. so’m
14,3
15,1
14,1
12,5
12,6
Import hajmi, mlrd. so’m
12,0
13,8
13,9
11,8
12,1
So’mning 1 AQSh dollariga
nisbatan almashuv kursi,
so’m
1984,00
2202,20
2422,40
2810,00
3231,48
1-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko’rinadiki, 2012-2013 yillarda
respublikamizda eksportning ham, importning ham hajmini o’sish sur’ati
kuzatilgan. Mazkur davrda milliy valyutaning AQSh dollariga nisbatan yuqori
qadrsizlanish sur’ati kuzatilgan (11,0%).
1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2013-2015 yillarda eksport hajmining
pasayish tendentsiyasi kuzatilgan. Holbuki, ushbu davrda so’mning AQSh
dollariga nisbatan yuqori qadrsizlanish sur’ati kuzatilgan. Demak. Ushbu
devalvatsiya eksportni rag’batlantirishga xizmat qilmagan.
2014-2015 yillarda import hajmining sezilarli darajada qisqarishi kuzatilgan.
Bunda esa, milliy valyutaning qadrsizlanishi muhim rol o’ynagan. Chunki, mazkur
davrda so’mning AQSh dollariga nisbatan qadrsizlanish sur’ati16,0 foizni tashkil
etgan va buning natijasida import sezilarli darajada qimmatlashgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-
sonli “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-
tadbirlar to’g’risida”gi farmoniga muvofiq, 2017 yilning 5 sentyabridan boshlab
respublikamizning yuridik shaxslariga joriy xalqaro operatsiyalar bo’yicha
to’lovlarni amalga oshirish uchun tijorat banklarida chet el valyutasini
cheklovlarsiz sotib olish joriy qilindi
194
.
Shuningdek, Mazkur Farmonda belgilangan milliy valyutaning chet el
valyutasiga nisbatan kursini belgilashda faqatgina bozor mexanizmlarini qo’llash
192
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini
liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni//O’zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlari to’plami. – Toshkent, 2017. – №36 (796). – 945-modda.
193
Jadval O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining ma’lumotlari asosida mualliflar tomonidan
tuzilgan.
194
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini
liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni//O’zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlari to’plami. – Toshkent, 2017. – №36 (796). – B. 55.
to’g’risidagi talabdan kelib chiqqan holda, so’mning 1 AQSh dollariga nisbatan
nominal almashuv kursi 8100,00 so’m qilib belgilandi. Bu esa, bungacha amal
qilgan almashuv kursidan qariyb ikki barobar yuqoridir. Natijada, iqtisodiyotning
real sektori korxonalarining importni to’lash va xorijiy valyutalardan olingan bank
kreditlarini qaytarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarini keskin oshishiga olib keldi.
Oqibatda, import hajmini qisqarishi va xorijiy valyutadagi kreditlarni qaytara
olmaslik ehtimoli kuchaydi.
E’tirof etish joizki, inflyatsion targetlash rejimiga o’tish masalasi kun
tartibiga qo’yilishi bilan Markaziy bankning kurs siyosatini takomillashtirishning
dolzarbligi yanada oshdi. Buning sababi shundaki, inflyatsion targetlash rejimiga
o’tilgandan so’ng monetar siyosatning yangi indikatori, ya’ni inflyatsiyaning
maqsadli ko’rsatkichi paydo bo’ladi. Bunday sharoitda monetar siyosatning
amaldagi indikatorlaridan foydalanish amaliyoti qanday o’zgaradi, degan jiddiy
masala yuzaga keladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi PQ-3272-
sonli “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar
to’g’risida”gi qarorida inflyatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o’tish
vazifasi qo’yilgan
195
.
Monetar siyosatning 2017 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlarida 2016
yilda kurs siyosati mahalliy ishlab chiqaruvchilarning tashqi va ichki bozorlardagi
raqobatbardoshligini mustahkamlashga qaratilganligi hamda ushbu maqsadga
erishishda 2016 yil davomida so’mning AQSh dollariga nisbatan almashuv kursini
bosqichma-bosqich devalvatsiya qilib borilganligi e’tirof etilgan
196
.
Ammo so’mning AQSh dollariga nisbatan devalvatsiya sur’ati 2016 yilda 15
foizni tashkil etgan. Bu esa, yuqori darajadagi qadrsizlanish sur’ati bo’lib,
importning sezilarli darajada qimmatlashishiga olib keldi.
Qat’iy belgilangan almashuv kursini joriy qilish ma’lum darajada
inflyatsiyani jilovlab turish imkonini beradi, ammo uning moslashuvchan
bo’lmaganligi sababli inflyatsiyani pasayish sur’atlari sekin kechadi. Agar
mamlakatda milliy valyutaning nominal almashuv kursi xorijiy valyutaga nisbatan
qat’iy belgilab qo’yilgan bo’lsa, u holda, inflyatsiya darajasini mamlakatning
asosiy savdo sheriklari bo’lgan mamlakatlardagiga nisbatan yuqori bo’lishi milliy
valyutaning real almashuv kursini oshishiga olib keladi. Bunday sharoitda mehnat
unumdorligining tegishli ravishda oshmasligi mamlakat korxonalarining tashqi
raqobatbardoshligiga jiddiy putur etkazadi va iqtisodiy o’sish sur’atining
sekinlashishiga olib keladi. Xalqaro amaliyotda aynan shunday holat 1996 yilning
oxirida Chexiya Respublikasida kuzatildi. Ushbu holatning sabablari o’rganilganda
shu narsa ma’lum bo’ldiki, Chexiyada real ish haqining o’sish sur’ati mehnat
unumdorligining
o’sish
sur’atidan
yuqori
bo’ldi,
eksport
sohasida
qiyinchiliklarning yuzaga kelishi natijasida mamlakat hukumati milliy valyutani
devalvatsiya qilishga majbur bo’ldi.
195
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi PQ-3272-sonli “Pul-kredit siyosatini yanada
takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori. O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi. Normativ-huquqiy hujjatlar rasmiy e’lon qilish bo’limi.
www.lex.uz
.
196
Monetar siyosatning 2017 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari//Bozor, pul va kredit. – Toshkent, 2017. – №1.
– 22-b.
Davlat byudjeti defitsitining yuqori darajada bo’lishi (byudjet defitsitining
YaIMga nisbatan darajasining 3 foizdan oshmasligi normal holat hisoblanadi) va
uni Markaziy bankning kreditlari hisobidan qoplanishi muomalaga tovarlar bilan
ta’minlanmagan pullarning chiqishiga, tijorat banklari kreditlarining foiz
stavkalarini oshishiga olib keladi. Natijada inflyatsiya kuchayib, monetar
siyosatning samaradorligi pasayadi.
O’z navbatida, muomalada pullar taklifining ko’payishi inflyatsiya
darajasining oshishiga va, natijada, davlat byudjeti xarajatlarining oshishiga olib
kelishi mumkin.
F.Mishkinning fikriga ko’ra, umumiy ishlab chiqarish hajmi va foiz stavkasi
davlat byudjeti xarajatlari bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlikka, soliqlar bilan esa,
teskari bog’liqlikka ega
197
.
197
Мишкин Ф.С. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых рынков. Пер. с анг. – М.:
000 «И.Д.Вильямс», 2013. - С. 677.
Do'stlaringiz bilan baham: |
