2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2017 yilda oldingi yillarga nisbatan
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasini, tijorat banklarining so’mda
berilgan kreditlarining o’rtacha yillik foiz stavkasini va inflyatsiya darajasini
keskin oshib ketishi yuz berdi. Bu esa, milily iqtisodiyot rivojiga nisbatan salbiy
ta’sirni yuzaga keltiradi.
Shuni alohida e’tirof etish joizki, Markaziy bank tomonidan amalga
oshiriladigan pul-kredit siyosatini takomillashtirib borilishi hamda bank tizimini
davlat tomonidan moliyaviy qo’llab-quvvatlanishi mamlakat bank tizimining
barqarorligini ta’minlashda muhim rol o’ynadi. Xususan, pul-kredit siyosatini
takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarning natijasi o’laroq,
inflyatsiya
darajasini keskin pasaytirishga muvaffaq bo’lindi. 1994 yilda inflyatsiyaning
yillik darajasi 1132 foiz bo’lgan bo’lsa (haqiqiy giperinflyatsiya), 1997 yilda
ushbu ko’rsatkich 27,6 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari, O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 13 iyundagi 362-sonli
“O’zbekiston Respublikasi bank tizimini rivojlantirishni moliyaviy qo’llab-
quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi va 1995 yil 9 noyabrdagi “O’zbekiston
bank tizimini rivojlantirishning kompleks dasturini amalga oshirishga doir chora-
tadbirlari to’g’risida”gi qarorlariga muvofiq, tijorat banklarini 1997 yilning 31
dekabriga qadar soliq to’lovlaridan ozod qilinishi ularning moddiy-texnika
bazasini
mustahkamlash, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
bilan ta’minlash imkonini berdi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Hukumatga tegishli pul
mablag’laridan, masalan, Davlat byudjeti mablag’laridan muomaladagi pul
massasini tartibga solishda foydalanadi. Davlat byudjeti daromadlarini kelib
tushish vaqti bilan byudjet xarajatlarini moliyalashtirish vaqti o’rtasidagi farq
tufayli ma’lum miqdordagi pul mablag’larini to’planishi yuz beradi. Markaziy
bank ana shu pul mablag’laridan vaqtinchalik foydalanadi. Germaniya Markaziy
banki, ya’ni Bundesbank amaliyotida ushbu pul mablag’lari muomaladagi pul
massasini boshqarishning “nozik vositasi” deb ataladi.
Markaziy bank tijorat banklarining “Nostro”
vakillik hisobraqamlaridagi
ortiqcha pul mablag’larini o’zining depozit hisobraqamlariga jalb etish yo’li
bilan bank tizimining likvidligiga va tijorat banklarining kreditlash imkoniyatiga
sezilarli darajada ta’sir ko’rsatadi.
Shunisi muhimki, Markaziy bankning depozit siyosati qayta moliyalash va
ochiq bozor siyosatlari bilan uyg’unlikda olib borilsa katta samara berishi
mumkin. Ammo respublikamizda mazkur instrumentlar o’rtasidagi uyg’unlikni
ta’minlashning hozircha imkoni yo’q. Buning sababi shundaki, Markaziy bank
tomonidan tijorat banklariga lombard kreditlari berish amaliyoti mavjud emas.
Buning ustiga, Markaziy bankning ochiq bozor operatsiyalari amalga
oshirilmayapti.
Markaziy bankning monetar siyosati tijorat banklarining kreditlash
salohiyatiga ham ijobiy, ham salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Shu sababli, qator
xorijiy davlatlar tajribasini monetar siyosat aniq yo’naltirilgan restriktsion yoki
ekspansionistik mazmunga ega bo’lishi lozim. Xususan, AQSh FZTning tajribasi
ko’rsatdiki, iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish va bank tizimining likvidligini
ta’minlash maqsadida nollik hisob stavkasi qo’llanilmoqda. Bu esa, birinchidan,
tijorat banklarining likvidliligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi va ularni kreditlash
imkoniyatini oshirishga xizmat qiladi; ikkinchidan, tijorat banklari kreditlarining
foiz stavkalarini oshishiga va natijada xo’jalik yurituvchi sub’ektlarining tijorat
banklari kreditlaridan foydalanish darajasini oshirish imkonin beradi.
Shunisi xarakterliki, respublikamizda iqtisodiyotning pul mablag’lari bilan
ta’minlanganlik darajasi bilan tijorat banklarining kredit ekspansiyasi o’rtasida
ikki tomonlama aloqadorlik mavjud. Mazkur aloqadorlikning mohiyati shundaki,
bir tomondan, tijorat banklari kredit ekspansiyasi ko’lamining
keng emasligi
(kreditlarning YaIMga nisbatan darajasi bilan o’lchanadi) iqtisodiyotning pul
mablag’lari bilan ta’minlanganlik darajasini oshirishga to’sqinlik qilsa, ikkinchi
tomondan iqtisodiyotning pul mablag’lari bilan ta’minlanganlik darajasining past
ekanligi tijorat banklari faolyaitidagi kredit riski darajasining yuqori bo’lishiga
sabab bo’lmoqda. Buning sababi shundaki, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar
tomonidan etkazib berilgan tovarlar va ko’rsatilgan xizmatlar haqini o’z vaqtida
to’lanmasligi ularning pul oqimi barqarorligiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi PQ-
3272-sonli qarorida pul-kredit siyosatining likvidlilikni berish va jalb qilish
operatsiyalari bo’yicha qo’llanilayotgan foizli instrumentlardan foydalanishni
kengaytirish, majburiy zaxira me’yorlarini qo’llashni takomillashtirish talablari
o’z aksini topgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2
sentyabrdagi PF-
5177-sonli “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi
chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmonida pul-kredit siyosatini takomillashtirish
bo’yicha quyidagi ustuvor yo’nalishlar belgilangan:
–.milliy valyutaning chet el valyutasiga nisbatan kursini belgilashda faqat
bozor mexanizmlarini qo’llash;
– milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashga qaratilgan qat’iy monetar
siyosatni amalga oshirish, bu borada monetar instrumentlardan faol va
moslashtirilgan holda foydalanish, davlat qimmatli qog’ozlari bozorini
rivojlantirish,
shuningdek, ochiq bozorda operatsiyalar hamda davlat qimmatli
qog’ozlarini banklar likvidliligiga garovga berish bo’yicha operatsiyalarni
amalga oshirishni amaliyotga joriy etish;
– monetar va fiskal siyosatni muvofiqlashtirish hamda Davlat byudjetining
mutanosibligini ta’minlash orqali pul massasi haddan ziyod o’sishining oldini
olish.
Do'stlaringiz bilan baham: 
