Urganch davlat universiteti bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti «biotexnologiya»

 
Nazorat savollari: 
1.
 
Lizogeniya xodisasi miroorganizmlarni qaysi sistematikasida kop uchraydi? 
2.
 
Xujayra ichida fagning ko‘paymaslik sababi nimada? 

---

MA’RUZA № 14. 
Mavzu:
Ishlab chiqarish sharoitida fagolizisga qarshi kurashish.
Reja:
1.
Ishlab chiqarish sharoitida fagolizisga qarshi kurashish choralari. 
2.
Bakteriofaglarni sanoat mikrobiologiyasidagi axamiyati. 
Tayanch atamalar:

Faglarga bardoshli bo‘lgan mutant variantlar, profag. 
Ishlab chiqarish sharoitida fagolizisga qarshi kurashish choralari 
1. Ishlab chiqarishga beriladigan barcha shtammlarni fagga bardoshliliginio‘rganib 
chiqish, ularning lizogenligini aniqlash; 
2. Ishlab-chiqarishda foydalaniladigan bakteriyaga qarshi fag paydo bo‘lsa, 
uniboshqa fagga chidamli shtamm bilan almashtirish; Amaliyotga beriladigan xar 
bir bakteriya shtammiga, oldindan tabiatdan yangi faglar qidirish va shu faglarga 
bardoshli bo‘lgan mutant variantlarini laboratoriya sharoitidayaratish; 
3. Fagga chidamlilik mexanizmi aniqlash; Xar bir bakteriyaga qarshi 
ajratilganfaglarni klassifikasiyasini zamonaviy usullar yordamida ularning DNK si 
vaoqsilini taxlil qilish; 
4. Fagga bardoshli mutantlarni yaratish ularda barcha zarur xossalar (maxsuldorligi 
va boshqalari) saqlanib qolinishiga 
erishish, zarur bo‘lgandamutantlar 
maxsuldorligini genetika va seleksiya yo‘llari bilan doimiy ravishdaoshirib turish; 
5. Ishlab chiqarish sharoitida fag tushmasligining oldini olish maqsadida 
barchategishli yo‘llaridan yana biri ishlab chiqarish jarayonida sanitariya-
gigienaqoidalariga rioya qilishdir. 
 
Bu esa quyidagi amaliy ishlarni bajarishni taqqazo etadi: 
a) Oziqa muxitini, suvni, xavoni sterilizasiyasini ta’minlash; 
b) ko‘paytirish uchun foydalaniladigan mikroorganizm albatta fagdan xoli 
bo‘lishigaerishish; 
v) foydalanilayotgan shtamm ishlab chiqarish talabiga javob berishi, ayniqsa: 
lizogenbo‘lmasligi (xech bo‘lmaganda tashqariga tirik fag chiqmasligi zarur – 
shtammuchun faol ta’sir qiladigan ma’lum faglar to‘plamiga chidamli bo‘lishi shart. 

---

Bakteriofaglarni sanoat mikrobiologiyasidagi axamiyati faqat fagolizisni 
manbai sifatidagi salbiy roli bilan belgilanmaydi. 
Sanoatda qo‘llaniladigan bakteriyalarni maxsuldorligini genetika va 
seleksiyausullari bilan oshirishda bakteriofaglardan keng foydalaniladi. Bakteriofag 
DNK si yokiuni bo‘laklari (fragmentlari) bakteriya foydali genlarini klonlashda 
vektor vazifasinibajarishi mumkin. 
Faglar bakteriya xujayrasida profag xolatida bakteriyaning ko‘p 
xususiyatlarigajavob beradi, masalan: difteriya kasalligini tug‘diruvchi bakteriyada 
toksin xosilbo‘lishiga sababchidir. Ko‘p fragmentlarning xosil bo‘lishiga javobgar 
genlar profagdajoylashgan.Bir qancha fag fragmentlari (T4 fagining polinukleotid 
ligazasi, fag lizosimi, DNK polimerazava boshqalar) tijorat asosida olinmoqda. 
Bakteriofaglarni amaliy axamiyatibilan bir qatorda biologiyada ularning nazariy 
axamiyati xam kattadir. Molekulyarbiologiya, molekulyar genetika va gen 
muxandisligi fanlarini paydo bo‘lishi vataraqqiyotida bakteriofaglarning roli 
modelü organizm sifatida xizmat qilib kelmoqda.