O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Jinsiy sistemasi
. O‘rgimchaksimonlar ayrim jinsli, jinsiy demorfizm o‘rgimchaklar va 
kanalarda yaxshi rivojlangan. O‘rgimchaklarning erkaklari ancha kichik bo‘lib, pedipalpalari 
kuyikish organiga aylangan. Jinsiy bezlar juft bo‘ladi, lekin ko‘pincha bezlar qisman qo‘shilib, 

---

toq organni hosil qiladi. Masalan, chayon erkagining bir juft urug‘donlari bor, lekin 
urg‘ochilarisda tuxumdonlar birga qo‘shilgan. O‘rgimchaksimonlarda urug‘lanish ichki bo‘lib, 
kuyikish maxsus spermatoforlar orqali sodir bo‘ladi. Spermatofor urug‘ bilan to‘lgan 
xaltachadan iborat. Erkak soxta chayonlar va ko‘pchilik kanalarning erkaklari spermatoforlarini 
tuproqqa tashlaydi; urg‘ochilari ularni jinsiy organlari bilan ilib oladi. O‘rgimchaklar erkagi 
pedipalpasi uchki bo‘ g‘imida kopulyativ o‘ simtasi bo‘ladi. Ular bu o‘simta yordamida 
spermatoforini urg‘ochisi jinsiy teshigiga o‘tkazadi. 
Ko‘ pchilik o‘rgimchaksimonlar tuxum qoyib ko‘ payadi. Lekin ko‘pchilik chayonlar, 
soxta chayonlar va ayrim kanalar tirik tug‘adi. Ularning urug‘langan tuxumi jinsiy bezlarining 
yo‘lida rivojlanadi. Embrion urg‘ochisi jinsiy organlaridan ishlab chiqariladigan oqsil bilan 
oziqlanadi. O‘rgimchaksimonlar embrionida bo‘g‘imlar soni voyaga yetgan davriga nisbatan 
ko‘proq bo‘ladi.
Ko‘pchilik o‘rgimchaksimonlar o‘zgarishsiz rivojlanadi. Metamorfoz rivojlanish 
kanalar uchun xos. O‘rgimchaksimonlar bir necha turkumlarga bo‘linadi.