O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Qon aylanish sistemasi.
Qon aylanish organlari yurak, yurakoldi bo‘shlig‘i, aorta va 
tana bo‘shlig‘i - lakunlardan iborat. O‘rgimchaksimonlar yuragi har xil tuzilgan. Tanasi 
bo‘g‘imlarga bo‘lingan chayonlarning yuragi qorin bo‘limida ichak ustida joylashgan uzun 
naydan iborat. Yurakning ikki yonida 7 juft tirqishsimon teshiklar - ostiylar ochiladi. 
O‘rgimchaklar yuragi birmuncha kalta bo‘lib, 3-4 juft ostiylarga ega. Kanalarning yuragi esa 
bir juft teshikli kalta xaltachadan iborat. Juda mayda kanalar yuragi bo‘lmaydi. Yurakning 
oldingi va keyingi uchidan bittadan aorta chiqadi. O‘rgimchaklarda faqat oldingi aorta bo‘ladi. 
Gemolimfa tana bo‘shlig‘iga, undan ostiylar orqali yurakka o‘tadi. 
Nerv sistemasi.
Bosh miya ko‘zlarni prototserebrum va xelitserani boshqaradigan 
tritotserebrum bo‘limlardan iborat. Miyaning oraliq bo‘limi deytotserebrum rivojlanmagan. 
Qorin nerv zanjirining tuzilishi tana bo‘g‘imlarining rivojlanishiga mos keladi. Tanasi ko‘p 
bo‘g‘imli vakillari (masalan, chayonlar)da ko‘krak bo‘limidagi nerv tugunlari birga qo‘shilib, 
yirik boshko‘krak nerv tugunini hosil qiladi. Qorin bo‘limida 7 ta kichikroq nerv tugunlari 
bo‘ladi. Qorin bo‘g‘imlari sonining kamayishi nerv tugunlarining qontsentratsiyasiga sabab 
bo‘ladi. O‘rgimchaklarda barcha nerv tugunlari boshko‘krak nerv tugunlari bilan qo‘shilib 
ketgan. Kanalarda tana bo‘limlari birlashib ketishi bilan nerv zanjirining barcha tugunlari bosh 
miya bilan birga qo‘shilib, umumiy yirik nerv massasini hosil qiladi. 
O‘rgimchaksimonlar pedipalpasi, oyoqlari va tana sirtida joylashgan maxsus tukchalari 
havoning tebranishini qabul qiladi. Kimyoviy sezgi, hid bilish vazifasini lirasimon organ 
o‘taydi. Bu organ kutikulada joylashgan, nervlar uchlari bilan ta‘minlangan chuqurchadan 
iborat. Ko‘pchilik o‘ rgimchaksimonlarda 12, 8, 6 juftdan ko‘zlari bor. Ko‘zlar boshko‘krak 
orqasida joylashgan. Chayonlar o‘z juftini bir necha santimetr naridan, ayrim o‘rgimchaklar 20-
30 sm dan tanib oladi.