O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Nafas olish organlari -
o‘pka va traxeyalar. Chayonlar, qiloyoqlilar, ayrim sodda o‘ 
rgimchaklar o‘pka orqali, solpugalar, soxta chayonlar, pichano‘rarlar va ayrim kanalar 
traxeyalar orqali nafas oladi. O‘ rgimchaklarda har ikkala organ ham bo‘ladi. O‘pkalar tana 
bo‘shlig‘i qorin qismida joylashgan xaltachalar va tana sirtidagi nafas olish teshikchalaridan 
iborat. Xaltachalar bo‘shlig‘ida o‘zaro parallel joylashgan juda ko‘p bargsimon burmalar osilib 
turadi. Burmalarda gemolimfa aylanadi. Nafas olish teshigi orqali burmalar orasiga havo kiradi. 
Chayonning o‘pka xaltachalari 4 juft, qiloyoq va tuban o‘rgimchaklarda esa ikki juft bo‘ladi. 
Traxeyalar qorin bo‘shlig‘idagi nafas olish teshiklari - stigmalardan boshlanadi. 
Stigmadandan bir boylamdan uzun, uchi berk ingichka naychalar ketadi. Nafas olish teshiklari 
birinchi va ikkinchi bo‘g‘imlarda joylashgan. Traxeyalar ektoderma epiteliysining tana 
bo‘shlig‘iga chuqur botib kirishidan kelib chiqqan. Ayrim mayda o‘rgimchaksimonlar, 
masalan, kanalarning nafas olish organi bo‘lmaydi; gaz almashinuv yupqa tana qoplag‘ichi 
orqali sodir bo‘ ladi.