O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Hazm qilish sistemasi.
O‘rgimchaksimonlar ichagining oldingi halqum bo‘limi 
muskulli so‘ruvchi keng oshqozonni hosil qiladi. Oshqozon suyuq oziqni so‘rib olish uchun 
xizmat qiladi. Ozig‘i ichakdan tashqarida hazm bo‘ladi. Oldingi ichakka bir juft so‘lak bezlari 
yo‘li ochiladi. So‘lak va jigar suyuqligi oqsil moddalarni parchalash xususiyatiga ega. 
O‘rgimchaksimonlar tutilgan o‘ljani o‘ldirib, uning tanasiga so‘lagini to‘kadi. So‘lak ta‘sirida 
o‘ljaning to‘qimalari parchalanib, suyuq holga keladi. Ular suyuq oziqni so rib oladi.
O‘rta ichakning oldingi qismi uzun yon o‘ simtalarni hosil qiladi. Bu o‘simtalar ichak 
hajmini va uning so‘rish yuzasini kengaytiradi. Ichak bo‘shlig‘iga bir juft hazm qilish bezi - 
jigar yo‘li ochiladi. Jigar hazm qilish fermentlari ishlab chiqarish, oziqni so‘rish va hazm qilish 
funksiyasini bajaradi. Ko‘pchilik o‘rgimchaksimonlar yirtqich oziqlanadi. Lekin ular orasida 
umurtqali hayvonlar, ba‘zan hasharotlar qoni va tana suyuqligini so‘ruvchi parazitlar, o‘simlik 
shirasi bilan oziqdanadigan zararkunandalari va chiriyotgan organik qoldiqlarni iste‘mol 
qiladigan saprofit turlari ham ko‘p uchraydi. 
Ayirish sistemasi
bir juft shoxlangan malpigi naychalaridan iborat. Naychalar ichak bo‘ 
shlig‘ining o‘rta va keyingi bo‘ limi chegarasiga ochiladi. Malpigi naychalaridagi siydikdan 
ortiqcha suv ichakka qayta so‘riladi. Ayirish mahsulotlari esa quruq guanin zarrachalari holida 
ichakdan chiqib ketadi. Bu hol ularga nam tanqis bo‘lgan sharoitida suvni tejab sarflashga 
imkon beradi. Ularda ayirish vazifasini bajaruvchi koksal bezlar ikki juft (ba‘zan bir juft) 
xaltaga o‘xshash organlar bo‘lib, yosh o‘rgimchaksimonlarda yaxshi rivojlangan. Voyaga 

---

yetgan davrda bezlar qisman reduktsiyaga uchraydi. Bu bezlar tana bo‘shlig‘ida joylashgan 
epiteliyli xaltacha, ko‘p marta buralgan naycha, kalta chiqarish yo‘li, chinchi va to‘rtinchi juft 
yurish oyoqlari asosiga ochiladigan siydik chiqaruv teshigidan iborat.