O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Kanalar (
Acari
) turkumi. 
Kanalar - juda mayda, ba‘zan mikroskopda ko‘rinadigan 
o‘rgimchaksimonlar. Ular hayvonlar, odam va o‘simliklarda parazitlik qiladigan, saprofit yoki 
yirtqich 10000 ga yaqin turlarni o‘z ichiga oladi.
Kanalarning tanasi har xil darajada bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Ular orasida tanasi ko‘p 
bo‘g‘imli va bo‘g‘imlarga bo‘linmagan turlari ham ko‘p uchraydi. Ko‘pchilik kanalarning 
xelitsera va pedipalpalari birgalikda sanchib so‘ruvchi xar-tumni hosil qiladi (135-rasm). 
Ko‘pchilik kanalarda traxeyalar rivojlangan. Bir qancha turlarining nafas olish organlari 
bo‘lmaydi. Qon so‘ruvchi kanalarning ichagi juda kengayib, yon xaltalarni hosil qiladi (136-
rasm). 
Ayrim kanalarning erkaklarida haqiqiy kopulyativ organ bo‘ladi. Ko‘pchilik hollarda 
urg‘ochi kana spermatofor yordamida urug‘lanadi. Tuxumdan chiqqan lichinkasining oyoqlari 
uch juft bo‘ladi. Lichinka voyaga yetmagan 4 juft oyoqli nimfaga aylanadi. Ayrim kanalarning 
bir nechta nimfa davri bo‘lishi mumkin. 
Kanalar xilma-xil usulda oziqdanadi. Ko‘pchilik vakillari tuproqda, to‘qilgan 
bargalarning ostida va moxlar orasida hayot kechirib, saprofit oziqdanadi. Boshqalari yirtqich 
yoki turli hayvonlarda parazitlik qiladi. Parazit kanalar o‘z xo‘jayinining qoni, tana suyuqligi, 
teri yoki pati bilan oziqlanadi. Odamlar va hayvonlar parazitlari orasida iksod kanalar 
(Ixodidae) va argaz kanalari (Argasidae) keng tarqalgan (137-rasm). Bu kanalar qon so‘rish 
bilan birga odamlar uchun xavfli bo‘lgan toshmali va qaytalama terlama, kana entsefalita, 
tulyaremiya 
va 
yirik 
shoxli 
mollarda 
piroplazmoz 
kasalliklarini 
qo‘zg‘atuvchi 
mikroorganizmlarni tarqatadi. 
Odam va hayvonlar terisida kichima kanasi Sarcoptes scabei (138-rasm) parazitlik 
qiladi. Kana mikroskopik kattalikda (0,15—0,3 mm) bo‘lib, terining muguz qavatida o‘ziga 
yo‘l ochadi. Qichima kanasi bilan zararlangan teri juda qichishib, yara hosil qiladi. 
Husnbuzar 
kana Demodex folliculorum
(138-rasm) o odam terisi yog‘ bezlari va soch xaltasida parazitlik 
15