O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Embrional rivojlanishi.
Mezoderma dastlab halqali chuvalchanglar singari selomik 
xaltachalarni hosil qiladi. Lekin bu jarayon tugallanmasdan , mezoderma yemirilib, uning 
xujayralaridan yurak va boshqa mezodermal organlar shakllanadi. Selom birlamchi tana 
bo‘shlig‘i bilan qo‘shilib, aralash tana bo‘shlig‘iga aylanadi. 
Postembrional 
rivojlanishi.
Qisqichbaqalar 
postembrional 
rivojlanishini 
murakkablashuvi tuxum xujayrasidagi sariqlik miqdoriga bog‘liq. Sariqliqligi kam bo‘lgan 
tuxumdan ancha sodda tuzilgan nauplius lichinka chiqadi. Lichinka tanasi akron, antenna va 
mandibula bo‘g‘imlari hamda bo‘g‘imlarga bo‘ linmagan anal qismdan iborat. Akron o‘simtasi 
- antennulla shoxlanmagan, antennalar va mandibula jag‘lari ikki shoxli bo‘ ladi. Antennalar 
og‘iz teshigi ikki yonida joylashgan, ularning asosi oziq to‘plash uchun xizmat qiladi. 
Rivojlanish davomida antennalar boshning oldingi tomoniga ko‘chadi. Bu hol antennalarning 

---

kelib chiqishi halqali chuvalchanglar parapodiylari bilan bog‘liqligini ko‘rsatadi. Nauplius 
jag‘lari antennalar orqasida joylashgan bo‘lib, dastlab suzish uchun xizmat qiladi. Lichinkada 
ichak, bosh miya, ikkita qorin nerv gangliysi, nauplius ko‘zi va bir juft antenna bezlari ri-
vojlangan. Qolgan bo‘g‘imlar tananing bo‘g‘imlarga bo‘linmagan keyingi qismidan hosil 
bo‘ladi. Dastlabki ikki juft pastki jag‘lar va oldingi ko‘ krak oyoqlari shakllanishi bilan lichinka 
metanauplius stadiyasiga o‘tadi. Keyinchalik boshqa ko‘krak oyoqlar va qorin oyoqlar 
shakllanadi;asta-sekin fasetkali ko‘zlar paydo bo‘ladi. Tana o‘ simtalari va bo‘g‘imlarning to‘la 
shakllanishi bilan lichinka voyaga yetgan hayvonlarga o‘xshab ketadi. Rivojlanish davomida 
lichinka po‘st tashlab turadi.
Yuksak qisqichbaqasimonlarning bir qancha turlarida rivojlnish dastlab yuqorida 
keltirilgan yo‘nalishda boradi. Masalan, krevetkalarda tuxumidan chiqqan nauplius lichinkasi 
rivojlanib, metanaupliusni hosil qiladi. Metanauplius esa rivojlanib, faqat yuksak 
qisqichbaqasimonlar uchun xos bo‘lgan zoyea stadiyasiga o‘tadi. Zoyea lichinkasinng og‘iz 
organlari, oyoqjag‘lari va qorin bo‘limi bo‘g‘imlari rivojlangan; ko‘krak oyoqlari to‘la 
rivojlanmagan, qorinoyoqlardan faqat keyingi jufti shakllangan. Metamorfozning bundan 
keyingi mizid bosqichida ikki shoxli ko‘ krak oyoqlar to‘la shakllanadi; qorin oyoqlar paydo 
bo‘ladi. Mizid lichinka tullagach, yosh qisqichbaqaga aylanadi. 
Odatda yuksak qisqichbaqalar tuxumi sariqlikka boy bo‘ladi. Shuning uchun 
metamorfoz davri yoki uning bir qismi tuxum ichida o‘tadi. Daryo qisqichbaqasi, dafniya va 
chuchuk suv qisqichbaqalari xuddi shunday rivojlanadi. Tuxumdan voyaga yetgan davriga juda 
o‘xshaydigan qisqichbaqacha chiqadi. Postembrional rivojlanish metamorfozsiz boradi. 
Krablarda lichinka rivojlanishining bir qismi tuxum ichida o‘tadi. Metamorfoz juda qisqarib, 
tuxumidan zoyea lichinkasi chiqadi. 
Tullashi. Qisqichbaqalarning tullashi murakkab fiziologik o‘zgarishlar natijasida sodir 
bo‘ladi. Tullash oldidan gemolimfa va to‘qimalarda har xil organik va mineral moddalar 
to‘planadi; moddalar almashinuvi jarayoni tezlashib ketadi. Kutikula tarkibidagi moddalar bir 
qismini gemolimfaga o‘tishi natijasida eski kutikulai yupqalashadi. Eski kutikula ostida 
gipodermadan yangi kutikula hosil bo‘ladi. Buning uchun zarur bo‘lgan moddalar gemolimfa 
va to‘qimalardan olinadi. 
Tullash davrida eski kutikula yorilishi natijasida hosil bo‘lgan teshikdan hayvon 
sirg‘alib chiqadi. Eski kutikula qini - 
ekzuviy
bo‘shab qoladi. Yangi kutikula egiluvchan va 
yumshoq bo‘lganidan hayvon tez o‘sadi. Hayvon tanasi hajmining yiriklashuvi asosan to‘ 
qimalarga ko‘p miqdorda suv shimilishi, hujayralarning bo‘linib ko‘payishi natijasida sodir 
bo‘ladi. Tullashdan so‘ng mineral tuzlarning ko‘p to‘planib borishi bilan kutikula qattiqlashib, 
hayvon o‘sishiga tosqinlik qiladi. 
Tullash jarayonini gormonal sistema nazorat qiladi. Bu jarayonda sinus bezlarining 
neyrosekretor hujayralari va endokrin bezi gormonlari muhim ahamiyatga ega. Endokrin bez 
gormonlari tullashni tezlashtiradi. Ko‘z poyachasida joylashgan neyrosekretor xujayralarning 
gormonlari esa endokrin bezi gormonlari ta‘sirini to‘ xtatib turadi. Tullash davrida endokrin 
bezi gormonlari ko‘p ishlab chiqariladi. Tullash tamom bo‘lgach, bu bez gormoni kamayib, 
ko‘z poyachasidagi neyrosekretor hujayralar gormonlari ko‘p ishlab chiqarila boshlanadi. 
Qisqichbaqasimonlarning xilma-xilligi
 

---

Qisqichbaqasimonlar 
jabraoyoqlilar, 
sefalokaridlar, 
jag‘oyoqlilar, 
yuksak
qisqichbaqasimonlar, chig‘anoqli qisqichbaqasimonlar kenja sinfariga bo‘linadi. 
Jabraoyoqli qisqichbaqasimonlar (