O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Kurakoyoqlilar (Copepoda) turkumi.
Kurakoyoqlilar boshi ancha murakkab tuzilgan, 
unga birinchi ko‘krak bo‘g‘imi ham kiradi. Ko‘kragi beshta, qorin bo‘ limi esa to‘rtta 
bo‘g‘imdan iborat. Boshi ustida nauplius ko‘zi, qorin tomonida og‘zi, uzun antennulasi, kalta 
antennalari va ikki juft jag‘oyoqlari joylashgan. Uzun antennulalari suzish uchun xizmat qiladi. 
Ko‘ krak oyoqlari ikki shoxli, oyoqsiz qorin bo‘ limining uchki qismida ayrisi bo‘ladi. 
Urg‘ochi qisqichbaqalar yetilgan tuxumlarini qorin qismidagi 1-2 ta xaltachasida yopishtirib 
olib yuradi. Tuxumdan chiqqan nauplius lichinkasi ko‘p marta tullab voyaga yetadi. 
Kurakoyoqlilarning 1800 ga yaqin turi ma‘lum. Ular dengiz va chuchuk suvlarda 
plankton hayot kechiradi. Ayrim hollarda ulilar planktonning asosiy qismini tashkil etadi. 
Mayda suv o‘tlari, bakteriyalar, organik qoldiqlar bilan oziqdanadi; parazit turlari ham bor. 
Chuchuk suv havzalari va sholipoyalarda siklop -
Cyclops
(124-rasm) va 
Diaptomus
urug‘iga mansub qisqichbaqasimonlar keng tarqalgan. Ular noqulay sharoitda qalin po‘stga 
o‘ralib, qulay sharoit kelishi bilan tez ko‘paya boshlaydi. O‘rta Osiyo huddida 
kurakoyoqlilarning 30 dan ortiq turi tarqalgan. Sikloplar suv havzalarida baliqlarning ozig‘i 
sifatida katta ahamiyatga ega. Lekin ular ayrim parazit chuvalchanglarning oraliq xo‘jayini 
sifatida salbiy ahamiyatga ham ega. 
Dengizlarda kurakoyoqlilarning 1200 dan ortiq turi tarqalgan. Suvning chuqur 
bo‘lmagan qicmida kalanuslar ayniqsa ko‘p uchraydi. 
Calanus finmarchicus
Barents 
dengizining ayrim joylarida planktonning 90% ga yaqinini tashkil etadi. Ko‘pchilik baliqlar va 
moylovli kitlar asosan kalanuslar bilan oziqlanadi. Ayrim kurakoyoqlilar turli hayvonlar 
paraziti hisoblanadi. Baliqlar jabrasida 
Ergasilus, Lamproglena
va 
Achteres
parazitlik qiladi. 
Moylovoyoqlilar (Cirripedia) turkumi.
Moylovoyoqlilar suv ostidagi toshlar, qoyalar, 
kit, akula, krablar terisi, mollyuskalar chig‘anog‘i, kemalarning suvosti qismiga yopishib o‘troq 
hayot kechiradi. O‘troq yashash ta‘sirida ularning tashqi ko‘rinishi keskin o‘zgargan. Tanasi 
alohida plastinkalardan hosil bo‘lgan chig‘anoq bilan qoplangan. Oyoqlari uzun va ikki shoxli 
moylovlarga aylangan. Antennulalari va bosh qismi o‘zgarib, yopishuv organini hosil qiladi. 
Uarning chig‘anog‘i tomini hosil qiladigan plastinkalari surilib ochilish xususiyatiga ega.
Chig‘anoqdan "moylovoyoqlar" deb ataladigan ko‘krak oyoqlari chiqib, bir meyorda silkinishi 

---

natijasida og‘iz teshigiga mayda oziq zarrachalari tushadi. Utroq yashash ta‘sirida 
moylovoyoqlilarning tana tuzilishi ham birmuncha soddalashgan. 
Ko‘ pchilik moylovoyoqlilar - germafrodit hayvonlar. Ayrim jinsli turlarining erkaklari 
ancha mayda bo‘lib, urg‘ochilari terisi ostida yashaydi. Ba‘zi bir yirik germafrodit turlarining 
erkaklari ham saqlanib qolgan. Erkaklarining tana o‘simtalari va skeleti yo‘qolib ketgan. 
Moylovoyoqlilar dengizda har xil chuqurlikda hayot kechiradi. Dengiz o‘rdakchalari - 
Lepas
va 
dengiz yong‘oqchalari 
Balanus
(125-rasm) deyarli barcha dengizlarda uchraydi.
Ayrim mo‘ ylovoyoqlilar o‘troq yashashdan parazit yashashga o‘tgan. Parazitlik hayot 
ular tanasining tuzilishiga har xil ta‘sir qilgan. Kuchli ixtisoslashgan parazitlar tanasi juda 
soddalashgan, turkum, sinf va hatto bo‘g‘imoyoqlilar tipi uchun xos bo‘lgan xususiyatlarni yo‘ 
qotgan. Faqat lichinkasining tuzilishini o‘rganish orqali ularni moylovoyoqlilar turkumiga 
mansub ekanligini aniqlash mumkin. Bu jihatdan ayniqsa o‘noyoqli qisqichbaqasimonlar 
paraziti sakkulina (126-rasm) va peltogaster (