Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

 
10.3. Risk darajasi. Axborotlar asimmetriyasi: noto„g„ri tanlov va 
ma‟naviy risk
 
Risk darajasi (noaniqlik, aktivning daromadliligi) aktivga bo‗lgan talabni 
o‗zgartiradi. Ikkita aktivni Fly-by-Night avia hamda Feet-on-the-Ground avtobus 
kompaniyalari aktsiyalarini ko‗rib chiqamiz. Taxmin qilamiz, aviakompaniya 
aktsiyalarining daromadligi ma‘lum vaqtgacha 15 foizni, ma‘lum vaqtdan so‗ng 5 
foizni tashkil etadi va aktsiyalari bo‗yicha kutilayotgan daromad 10 foizga teng. 
Bir vaqtning o‗zida avtobus kompaniyasi aktsiyalari 10 foiz daromadlilikka ega. 
Avia kompaniya aktsiyalari daromadliligi noaniqlik bilan bog‗liq va aktsiyalar riski 
avtobus kompanyasi aktsiyalariga nisbatan yuqori. Riskka moyil bo‗lmagan 
investor kutilayotgan daromad bir xil bo‗lishiga qaramasdan Fly-by-Night 
(daromadliligi 10%, riskli bo‗lgan) aktsiyalarini emas, balki Feet-on-the-Ground 
(barqaror daromadga ega bo‗lgan) aktsiyalarini tanlaydi. Aksincha, investor riskka 
moyil bo‗lsa, Fly-by-Night aktsiyalarini tanlaydi.
Shuning uchun, boshqa sharoitlar o‗zgarmay qolganda, mazkur aktivning 
riski, alternativ aktiv riskiga nisbatan o‗sadi, riskli aktivga nisbatan talab pasayadi. 
Mazkur holatda risk darajasi o‗lchovini amalga oshirishda standart og‗ish usulidan 
foydalanish mumkin.
Aktiv daromadligini standart og‗ish quyidagicha formula orqali 
hisoblanadi
211
:
σ standart og‗ish qanchalik yuqori bo‗lsa, aktiv riski shunchalik yuqori 
bo‗ladi. 
210
Eugene Fama, ―The Information in the Term Structure,‖ Journal of Financial Economics 13 (1984): 509–528; 
Eugene Fama and Robert Bliss, ―The Information in Long-Maturity Forward Rates,‖ American Economic Review 77 
(1987): 680–692; John Y. Campbell and Robert J. Shiller, ―Cointegration and Tests of the Present Value Models,‖ 
Journal of Political Economy 95 (1987): 1062–1088; John Y. Campbell and Robert J. Shiller, ―Yield Spreads and 
Interest Rate Movements: A Bird‘s Eye View,‖ Review of Economic Studies 58 (1991): 495–514. 
211
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins.66p. 

---

236 
Yechim:
Aviakompaniya Fly-by-Night da standart og‗ishi 5%. 
bu yerda: p
1
-1 holatda qaytib kelish ehtimoli =1/2=0,50 
R
1- 
1 holatga qaytish =15 %=0,15 
p
2
-2 holatda qaytib kelish ehtimoli =1/2=0,50 
R
2
-2-chi holatga qaytish =5 %=0,05 
R
e
-kutilayotgan qaytim (0,50)(0,05)+ (0,50)(0,05)=0,10 
shunday qilib,
Feet-on-the-Ground avtobus kompaniyasida 
standart og‗ishi 0%.
bu yerda: p
1
-1 holatda qaytib kelish ehtimoli =0,1 
R
1- 
1 holatga qaytish =10 %=0,10 
R
e
-kutilayotgan qaytim (1,0)(0,10)=0,10 
shunday qilib,
Ko‗rinib turibdiki, 
Fly-by-Night kompaniyasi aktsiyasi riski yuqori, chunki 
daromad darajasini standart og‗ishi 5 %.
Axborotlar asimmetriyasi moliya bozori faoliyati samaradorligi pasaytiruvchi 
ikkita muammoni yuzaga keltiradi:

noto‗g‗ri tanlov; 

ma‘naviy risk.