xususiy kapital va ta‘minot
7
Aktsiya bozoridagi
ma‘naviy risk
(―printsipal-agent‖
muammosi)
axborotlarni tayyorlash: monitoring
1
axborotlar ochiqligini ta‘minlanishini
davlat tomonidan tartibga solinishi
5
moliyaviy vositachilik
3
qarz kelishuvlari
1
Qarz
kelishuvlaridagi
ma‘naviy risk
xususiy kapital
6,7
cheklovlarga rioya qilinishini monitoringi
va nazorati
8
moliyaviy vositachilik
3,4
Manba: Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G.
Eakins.151p.
Moliyaviy strukturaning xususiyatlari:
1.
Aktsiya chiqarish–tashqi moliyalashtirishning eng muhim bo‗lmagan
manbasi.
2.
Bozor qimmatli qog‗ozlari–moliyalashtirishnig asosiy manbasi emas.
3.
Bilvosita moliyalashtirish bevosita moliyalashtirishdan muhimroq.
4.
Bank ssudalari–tashqi moliyalashtirishning eng muhim manbasi.
5.
Moliyaviy tizimni davlat qattiq nazorat qiladi.
6.
Yirik barqaror kompaniyalar qimmatli qog‗ozlar
bozoriga kirish
imkoniyatiga ega.
7.
Ta‘minot–qarzdorlik kelishuvining asosiy jihati.
8.
Qarzdorlik kelishuvlari shartlar bo‗yicha ko‗pgina cheklovlar o‗z ichiga
oladi.
Noto‗g‗ri tanlov natijasida ―limonlar‖ muammosi
qarz bozori va kapital
(aktsiya) bozorida paydo bo‗ladi
212
. Taxmin qilamiz, investor
oddiy aktsiya sotib
olmoqchi, biroq investor bozorda kam riskli kutilayotgan foydasi yuqori bo‗lgan
ishonchli firma-emitent bilan yuqori riskli kutilayotgan foydasi yuqori bo‗lmagan
ishonchsiz firma-emitent ajratib olish imkoniyatiga emas. Bunday holatda investor
ma‘lum bir o‗rtacha ko‗rsatkichni ifodalovchi bahodagi aktsiyani, ya‘ni
ishonchli
va ishonchsiz firma aktsiyalari bahosi orasidagi o‗rtacha bahodan kelib chiqib sotib
oladi.
Masalan, oddiy aktsiya uning egasiga emitent aktivi va sof daromadidan ulush
huquqini beradi. Aktsiyalar ma‘naviy riskning aniq bir turi - "printsipal–agent"
muammosiga moyil bo‗ladi. Agarda firmaning katta bo‗lmagan aktsiyalariga egalik
qiluvchi firma egasi bo‗lmagan menejnerlar (agentlar) asosiy aktsionerlarga
(direktorlar)
uchun ishlaganda, ya‘ni aktivlarni mulkdorlar va menejnerlarga
212
George Akerlof, "The Market for 'Lemons': Quality, Uncertainty and the Market Mechanism", Quarterly Journal
of Economics 84 (1970), p. 488-500. Stewart Myers and N. S. Majluf, "Corporate
Financing and Investment
Decisions When Firms Have Information That Investors Do Not Have", Journal of Financial Economics 13 (1984),
p. 187-221. Bruce Greenwald, Joseph E. Stiglitz, Andrew Weiss, "Information Imperfections in the Capital
Market and Macroeconomic Fluctuations", American Economic Review 74 (1984), p. 194-199.
238
bunday
taqsimoti,
menejnerlarning
o‗z
manfaatlari
yo‗lida
foydani
maksimallashtirishdan manfaatdor bo‗lmasligi bilan bog‗liq bo‗lgan ma‘naviy
riskni keltirib chiqaradi.
Aktsiya qanchalik riskli bo‗lsa, investor tomonidan shunchalik yuqori
daromad talab qilinadi. Investorlar aktsiya yoki investitsion portfel bo‗yicha
umumiy riskni daromadlilikni dispersiya qiymati yoki o‗rtacha kvadrat og‗ishi
yordamida hisoblaydilar. Daromadlililik dispersiyasi qancha katta bo‗lsa, aktsiyalar
riski va narhini o‗zgarish ehtimolligi yuqori bo‗ladi. Aktsiya bilan bog‗liq bo‗lgan
risklarni summa ko‗rinishida tizimli (bozor) risk hamda tizimsiz (tasodif) risklarga
ajratish mumkin. Fyuchers bozoridagi asosiy risklar quyidagilardan iborat:
bazis
riski; bozor manipulyatsiya riski; shartnoma xususiyatlari bog‗liq risklar;
kafolat
ta‘minoti riski
213
.
Do'stlaringiz bilan baham: