Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

Parabioz.
N.Ye.Vvedenskiy ba'zi fizikaviy va kimyoviy omillar (kuchli
elektr toki, ezish, efir va boshqalar) ta'siridan so'ng nervdan qo'zg'alish o'tishini
o'rganib, nerv o'tkazuvchanligi pasayganini qayd qildi. Bu tajribalar baqaning
nerv-muskul preparatida o'tkazilgan. Buning diqqatga sazovorligi shundaki,
nervning shikastlangan qismidan oldin kuchli va kuchsiz impulslar o'tayotib
tenglashgan. Kuchli va kuchsiz ta'sirotga muskulning bir xil qisqarishi shundan
dalolat bergan. Bu davrni N.Ye>Vvedenskiy tenglashtiruvchi davr deb atadi.
Shikastlovchi omil davom etsa, jarayon chuqurlashib, paradoksal (g'ayri-tabiiy)
davr boshlanadi. Paradoksal davrda nervning shikastlangan qismidan kuchsiz
impulslar o'tishi davom etgan, buni muskul qisqarishi ko'rsatib turgan. Kuchli
impulslar esa qisqartira olmay qolgan. Demak, nervning shikastlangan joyidan
kuchli qo'zg'alish o'tmagan. Oxirida kuchli ta'sirotga ham, kuchsiz ta'sirotga ham
muskulda hech qanaqa javob bo'lmagan. Endi tormozlanish davri boshlanib,
nervning shikastlangan qismi o'tkazuvchanlikni umuman yo'qotgan. Bu
jarayonni N.Ye.Vvedenskiy parabioz deb atadi. Uning fikricha, shikastlovchi
omil ta'sir qilgan joyda turg'un qo'zg'alish o'chog'i hosil bo'lsdi. Bu holatni
membrananing giperpolyarizatsiyalanishi deyish mumkin. Bu o'choqqa
periferiyadan keladigan impulslar giperpolyarizatsiya darajasini oshiradi.
Shuning uchun tenglashtiruvchi davrda kuchsiz impulslar parabiozga uchragan
joyda giperpolyarizatsiyani biroz oshiradi, o'zi esa uncha qarshilik ko'rmay
o'tadi. Kuchli impuls giperpolyarizatsiyani sezilarli darajada oshirganidan katta
qarshilikka uchrayda, o'zi esa kuchsizlanib o'tadi. Kuchsiz va kuchli impulslar
paydo qiladigan qisqarish tenglashadi. Paradoksal davrda kuchli impulslar

---

parabiozga uchragan membrananing giperpolyarizatsiyasini juda oshirib
yuboradi va nervning bu qismidan o'tmay qoladi. Kuchsiz impulslar o'tishda
davom etadi. Tormozlovchi davrda giperpolyarizatsiya shikastlovchi omil
ta'sirida shu darajaga yetadiki, hatto kuchsiz impuls ham, kuchli impuls ham
o'tmay qoladi.
Parabiotik holatning rivojlanishida tolalar o'rtasidagi efaptik munosabatlar
ma'lum ahamiyatga ega, degan fikr bor. Bu munosabbatlar sog'lom nervlarda
uncha kuchli emas. Nervning shikastlangan qismida ayni bir vaqtda qo'zg'algan
juda ko'p tolalar pardasidan tashqariga chiqqan elektr toklaru kuchayadi. Ular
toladan o'tayotgan harakat potensiallarini kuchsizlantirib, o'tishiga halaqit
beradi.