Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

Konvergensiya.
Impuls o'tkazadigan ko'pgina yo'llar bitta neyronda yig'ilishi
mumkin. Bu hodisa konvergensiya deyiladi. Masalan, orqa miyadagi bitta
motoneyronning soma va dendritlariga 6-10 ming kollateral keladi-da,
qo'zg'atuvchi va tormozlovchi sinapslar hosil qiladi. Natijada neyron MNT ning
turli qismlari va periferiya bilan bog'lanadi.
Konvergensiya tufayli bbitta neyronga ayni vaqtning o'zida juda ko'p
qo'zg'atuvchi va tormozlovchi signallar yetib kelishi mumkin. Bunga javoban
harakat potensialini vujudga keltirishdan oldin neyron membranasida ro'y
beradigan qo'zg'atuvchi va tormozlovchi jarayonlar qayta ishlanishi,
birlashtirilishi zarur. Bu ko'pgina yo'llarning umumiy oxiri bo'lmish yakka
neyron membranasida rivojlanadigan qo'zg'tuvchi va tormozlovchi postsinaptik
potensiallarning qo’shilishiga (summatsiyasiga) bog’liq.
Summatsiya hodisasini hozirgi vaqtda mikroelektrodlar yordamida
yakkaneyronda kuzatish mumkin. Vaqtdagi va fazodagi summatsiya tafovut
qilinadi (17-rasm, G, D).
Afferent tolaga berilgan yakka stimul neyronda bo’sag’adan kam bo’lgan
qo’zg’atuvchi postsinaptik potensialni (QPSP) vujudga keltiradi, binobarin
harakat potensiali yuzaga chiqmaydi. 4-5 ms dan keyin berilgan ikkinchi stimul

---

natijasi birinchisinikiga qo’zhiladi va neyron membranasida paydo bbo’lgan
QPSP miqdori oshadi, ammo membrananing depolyarizatsiyalanishi kritik
darajadan kam bo’lgani uchun harakat potensiali hali yuzaga chiqmaydi.
Nihoyat 3 stimul ta’siri natijasi birinchi va ikkinchi stimullar paydo qilgan
QPSP bilan qo’shilib, membranani kritik darajagacha depolyarizatsiyalayda,
hamda harakat potensialini vujudga keltiradi. Bu vaqtdagi qo’shilisg deyiladi.
Uning fiziologik ahamiyati katta. Chunki ba’zi bir neyronda ro’y beruvchi
jarayonlar, masalan, retseptorlarning qo’zg’alishi ritmik tabiatga ega. Bu
qo’zg’alishlar bo’sag’adan past kuchga ega bo’lsada, vaqtda qo’shilib, retseptor
va afferent neyron oralig’idagi sinapslarda bo’sag’adan yuqori bo’lgan
qo’zg’alishni hosil qilishi mumkin. Endi 17-rasmning D qismiga e’tibot
beraylik. Efferent neyron somasida ikki afferent tola sinapslar hosil qilgan.
Birinnchi tolaga berilgan kuchsiz yakka elektr stimul neyronda bo’sag’adan kam
kuchga ega bo’lgan QPSP ni paydo qiladi. Ikkinchi tolaga berilgan kuchsiz
ta’sirot ham huddi shunday natija beradi. Ikkala tola bir vaqtda ta’sirlannsa,
fazoning ikki nuqtasidan jo’natilgan stimullar natijasi qo’shilib, bo’sag’a
kuchiga ega bo’lgan QPSP hosil bo’ladi, neyronda harakat potensiali vujudga
keladi. Bu fazodagi qo’shilish deyiladi.