Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

“mitsella”
  va 
“mitsella eritmasi”
  atamalarini kiritdi.
1861-1862-yillarda  T.  Grem  osh  tuzi  va  shakarning  suvli 
eritmalarini  yarim  o'tkazgich  membrana  yoki  pergament  qog’ozi 
vositasida 
ikki  qismga  ajratilganda  erigan  modda  molekulalari 
to'siqdan osonlikcha eritmaning  ikkinchi  qismiga o'tishlarini  kuzatdi. 
Shu  sharoitlarda  jelatina  eritmasi  to'siqning  ikkinchi  qismiga 
o'tmasligini,  balki  erituvchi  molekulalari  birinchi  qismga o'tishini  va 
osmotik  bosim  hosil  qilishini  aniqladi.  Tajriba  natijalaridan  kelib
436

---

chiqqan  holda  u  barcha  moddalami  ikkiga: 
kristalloidlar  (suvli
 
eritmalaridan kristall holida cho 'kadigan)
 
va 
kolloidlarga
 
(yunoncha 
ко Ha — yelirn,
 
va 
id
  -
 
o'xshash),
 
ya’ni  eritmada  zarrachalari  muallaq 
va  doimiy  o'zaro  itarilish-torilish  kuchlari  ta'sirida  osonlikcha 
cho'kmaga tushmaydigan  moddalarga ajratdi.  Tajribalar  natijasida  T. 
Grem kolloid eritmalami  tozalashning 
dializ (ikki qismga ajraluvchi)
 
usulini kashf etdi va uni amalga oshirish  uchun 
dializator
 
uskunasini 
yaratdi.
1869-yilda  kolloidlar  xossalarini  o'rgangan  Kiyev  universiteti 
professori 
LG.  Borshchev, 
kristalloidlar
 
reaksiya  sharoitidan  kelib 
chiqqan  holda 
kolloid  holatiga
 
ham  o'tishini  qayd  etdi.  Uning  bu 
qarashlari  rentgenstruktura  analizi  kashf  etilgandan  keyingina  o'z 
isbotini topdi.
1906-yilda  Petr  Petrovich  fon  Veymam  zollar  hosil  qilish 
bo'yicha  o 'z  empirik  qoidasini  taklif  etdi:  “  Zollar  faqatgina  o'ta 
suyultirilgan  yoki 
o'ta  yuqori  konsentratsiyaga  ega  eritmalardan 
ajratib olinadi,  o'rta konsentratsiyali  eritmalardan  zol  olib bo'lmaydi 
”.  Ishchi  eritmaning  nisbiy  to'yinish  ko'rsatkichi  S  =  (Q  -  L)  /L, 
ko'rinishga ega bo'lib,  Q -  erigan modda  miqdori,  L -  moddaning 
shu muhitda  eruvchanligini bildiradi.
15.2. Kolloid-dispers sistemalaming umumiy  xususiyatlari
Kolloid  kimyo  zarrachalari  disperslangan  sistemalaming  fizik- 
kimyoviy  xossalari  va  o'ziga  xos  xususiyatlarini  o'rganadi.  Biror 
moddaning  mayda  zarrachalari  boshqa  modda  (muhit)  ichida 
tarqalishidan  hosil  bo'lgan  sistema 
dispers
 
(lotincha 
dispergere
 
-
 
tarqalmoq,  maydalanib  ketmoq
)  sistema  deyiladi. 
Tarqalgan  modda
 
dispers faza,  ikkinchi  modda  esa  dispersion  m uhit
 
deb  nomlanadi. 
Dispers faza zarrachalarinmg umumiy sirti katta qiymatni tashkil etadi 
va  ma'lum  miqdorda  ortiqcha  sirt  energiyasiga  ham  ega  bo'ladi. 
Ko'pincha  kolloid  eritmaning  sirt  qavati  uning  ichki  qavatidan  ancha 
farq  qiladi.  Kolloid-dispers  sistema  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan 
holda  kolloid kimyo  fanida quyidagi 
yo'nalishlarda tadqiqotlar olib
 
borUadi:
-  dispers  muhit  va  dispers  faza  zarrachalari  orasidagi 
ta'sirlashuv;
- dispers zarrachalar sirtida sodir bo'ladigan hodisalar;
437

---

- dispers sistemalaming mavjudlik va barqarorSik shartlari;
- moiekulyar kinetik, elektrokinetik va optik xususiyatlar;
- zarrrachalar o'lchami, tarkibi, sirtqi potensial qiymati;
- mikrogeterogen tizimlar xususiyatlari va amaliy qo' llanilishi va 
hokazo.