Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

---

Tasseming bu modda bilan olib bor""«i eksperimental  ishiari natijalari 
hech  bir  kimyoviy  nazariyaga  mos  kelmas  edi.  Qanday  qilib  o'/, 
o'ziga  mustaqil  va  valentligi  to'yingan  barqaror  C
0
CI
3
  va  6  ta  N11
1 
molekulalari yangi bir birikma hosil qiladi degan savolning javobi esa 
100  yildan  keyin  topildi.  Ungacha  bir  qancha  nazariyalar  yaratildi, 
keyinchalik  ular  olingan  murakkab  modda  tuzilishi,  xossalari  va 
olingan  eksperiment  natijalarini  izohlab  bera  olmagani  uchim  rad 
etildi.
Kompleks  birikmalarning  olinishi  odatda  tuz  molekulasi  bilan 
yana boshqa biror molekula yoki  ion  ishtirokida amalga oshirilar edi. 
Dastlabki  ligand  sifatida  ammiak  ishlatilib,  olingan  kompleks 
birikmalarga  metall  amminlari  deb  nom  berishgan.  Ammiakdan 
tashqari  bu  reaksiyalar uchun boshqa  aminlar yoki  anionlar (Cl-,  Br", 
CN“,  NO“
2
,  SO
4
2-  va  h.o.)  ham  ishtirok  etishining  mumkinligi 
aniqlandi.  Dastlab  olingan  kompleks  birikmalami  nomlashda  uni 
sintez  qilgan  kimyogar  ismidan  foydalandilar,  rangiga  ko'ra,  yoki 
olingan joy  nomi  bilan  ham  ataldi  (12-jadval).  Ammo  bora-bora  bu 
nomenklatura  chalkashib  ketdi va kimyogarlar  talabiga javob  bermay 
qoldi,  chunki  kompleks  birikmalarning  soni  keskin  oshib  ketdi. 
Kobalt(III)  va  xrom(III)  xloraminli  kompleks  birikmalari  rangi  bilan 
emas,  balki  reaksion  qobiliyati  bilan  ham  farq  qiladi.  Masalan,  yangi 
tayyorlangan  СоСЬ’бЫНз  eritmasiga  kumush  nitrati  qo'shilganda 
barcha  Cl“  anionlari  cho'k-maga  tushadi.  Bu  tajriba  CoCb‘5NH3 
eritmasi  bilan  bajarilsa,  Cl"  anionining  2/3  qismi  darhol  cho'kmaga 
tushadi  va  C
0
CI
3
-
4
NH
3
  olinganda,  tegishli  ravishda -   1/3  hissa  Cl~ 
cho'kmaga tushadi. Demak bu kompleks  birikmalarda ikki xil tipdagi 
Cl"  anionlari  borki,  ulaming  bir  qismi  kumush  nitrati  bilan  darhol 
cho'kma hosil qiladi, boshqasi esa cho'kmaga tushmaydi.
Oiimlaming  aniqlashicha,  ayrim  kompleks  birikmalar  bir  xil 
kimyoviy  tarkibga  ega  bo'Isa  ham,  ular  ikki  xil  shaklga  ega.  Bunga 
misol sifatida yashil va binafsha rangli CoCb*4NH3tuzga e'tiborinizni 
qaratamiz;  ulaming  ranglari  turlicha  bo'lib  qolmasdan,  fizikaviy  va 
kimyoviy  xossalari  bilan  ham,  eruvchanligi  bilan  ham  bir-biridan 
keskin  farq  qiladi.  Bu  xildagi  olingan  barcha  eksperimental 
ma'lumotlami  birlashtirib,  biror  nazariya  yordamida  tushuntirish 
uchun bir qancha gipoteza va g’oyalar ilgari surildi, ammo ular barcha 
savollarga to' liq javob bermasdan xato va kamchiliklarga yo'l qo'ydi.
314

---

12-jadval
Kompleks birikmalarning tarixiy nomlanishi
Kompleks birikma
Kompleksning
nomi
Zamonaviy formulas i