|
Jeyms
Lind
1747-yilda “Soisberi” kemasida singa kasaliga duchor bo'lgan
matroslami 6 kishilik 6 guruhga ajratib, har gumh uchun alohida 6 xil
ovqat bergan. Guruhlar ichida meva-chevalar bilan ovqatlangan
matroslar gumhi
birinchi bo'lib sog’aygan. J. Lind o 'z tajribasi
natijalarini 1953-yilda
“Singa
haqida traktat"
risolasida batafsil
yoritgan va kasallikka qarshi asosiy davo sifatida limon va boshqa
mevalami tavsiya etgan. Mashhur dengiz sayohatchisi kapitan Jeyms
Kuk o'z matroslariga majburiy ravishda kunlik ovqatiga sho'r karam,
limon va mevalar bergan va birorta ham matrosi kasal bo'lmagan. Shu
sababli, o'sha davrda dengizlar hukmroni bo'lgan Britaniya flotida
1795-yildan boshlab, matroslarga limon va sitrus mevalari majburiy
ravishda iste'mol uchun berilgan. 1880-yilda
Tartu universiteti
doktoranti Nikolay Lunin tajriba guruhidagi sichqonlami sun’iy
tayyorlangan sigir suti bilan va nazorat guruhidagi sichqonlami tabiiy
sigir suti bilan boqqan. Tajriba yakunida eng tez o'sish va fiziologik
rivojlanish tabiiy sigir suti berilgan sichqonlar gumhida kuzatilgan.
Dissertatsiya xulosasida, N. Lunin tabiiy sigir sutida rivojlanishni
ta'minlovchi qanaqadir modda bor deb, ta'kidlagan. 1884-yilda rus
fiziologi V. V. Pashutin singa yuqumli kasallik emas, balki ratsionda
qanaqadir ozuqa moddalar etishmasligidan hosil bo'ladi degan fikrga
keldi.
Vitaminlaming organizmdagi miqdoriga qarab, 3 x il holatlar:
427
-
gipovitaminoz -
vitamin etishmovchiiigi tufayli yuz beradigan
kasalliklar: beri-beri, singa, rax it, bo'qoq, anemiya va boshqaiar;
-
avitaminoz
— organizmda zarur vitaminlar yo'qligi bir qator
og’ir kasalliklarning qisqa muddatlarda fojiaii tugashiga oiib keladi;
-
gipervitaminoz
- organizmda vitamin miqdori keragidan 10
martagacha ortiq bo'lganda (13-jadvalga qarang)
ham kasallik
kuzatiladi.
Xristian Eykman
(1858-1930 yy.) - golland shifokori, 3 890-
yilda tovuqlami qaynatilgan guruch bilan 3-4 hafta
boqsa, ular
beri beri
kasalligiga uchrashini va
ovqatiga sholi kepagini qo'shib berilsa,
sog’ayib
ketishini
aniqladi.
Beri-beri
kasalligining kelib
chiqish sabablarini o'rganib, uni vitamin Bi yorda
mida davo lash usulini yaratdi. Xuddi shu beri-beri
kasalligi odamlarda ham uchrashini 1905-yilda
Uilyam Fletcher (1832-1919 yy-) aniqladi. X.
Eykmanning tovuqlar bilan o'tkazgan tajribasini
polyak olimi Kazimej Funk kaptariarda sinab, o'xshash natijalarga
erishganini ilgari yozgan edik. K. Funk
bu dorivor moddani
“
Vitamayn ”
-
Vitamine
(tarkibida azot tutgan hayot haxsh etuvchi)
deb atadi.
Frederik
Goulend Xopkins
(1861-1947
yy.) - ingliz
biokimyogari, A va D vitaminlarini, giutationni
kashf qilgan. Har%katdagi muskul to’qimalarida sut
kislotasi yig’ilishini aniqlagan olim, 1905-yildan
London qirollik jamiyati a ’zosi, 1930-35 yillarda
prezidenti. 1929-yilda F. Xopkins va X. Eykman
birgalikda
tibbiyot
va
fiziologiya
bo'yicha
“...organizm o'sish jarayonini tezlashtirwchi
moddalar
-
vitaminlarni ochganligi uchun
" Nobel
mukofotiga sazovor bo'ldi.
1920-yilda Jek Sesil Drammond tarkibida amin guruhi tutmagan
moddalar, masalan, askorbin kislotasi ham
С
vitamin rolini bajarishini
ko'rsatdi va ularni umumiy nom bilan vitaminlar deb atashni taklif
etdi. 1923-yilda doktor Glen King С vitaminning kimyoviy tuzilishini
aniqladi.
428
Vitaminlar haqida asosiy ma’ iumotlar
13-jadval
Belgi-
lanishi
Kimyoviy
nomlanishi
Eruvchanli
gi(YogVSuv)
Vitamin yetish-
masligi
Yuqori
chegarasi
Sutkalik
ehtiyoj
1
2
3
4
5
6
Ai,
a
2
Retinol,
Degidroretinol
Yog’da
eruvchan
Shabko'rlik
3000
mkg
400-
900 mkg
BI
Tiamin
Suvda
eruvchan
Beri-beri
—
1,5 mg
B2
Riboflavin
Suvda
eruvchan
Ariboflavinoz
—
1,8 mg
B3,PP
Nikotinamid,
niatsin
Suvda
eruvchan
Pellagra
60 mg
20 mg
B4
Xolin
Suvda
eruvchan
Jigar-o't pufagi
kasalliklari
20 g
425-
550 mg
B5
Pantoten
kislota
Suvda
eruvchan
B o'g’in og’rish,
Falajlik,
Xotira zaifligi
5 mg
B6
Piridoksin
Suvda
eruvchan
Anemiya, bosh
og’riq-lar, teri
kasalligi
25 mg
2 mg
B7,H
Biotin
Suvda
eruvchan
Ko'ngil aynishi,
Muskullar san-
chishi,
Depressiya
50 mkg
B8
Inozitol
Suvda
eruvchan
—
500 mkg
B9
Foliy kislota
Suvda
eruvchan
Anemiya,
Homila rivoji
1000
mkg
400 mkg
Bio
n-Aminoben-
zoy kislota,
РАВ
Suvda
eruvchan
Ichaklar
florasining
buzilishi
-
Bn
Levokamitin
Suvda
eruvchan
Metabolizm
buzilish
—
300 mg
B !2
Sianokobala-
min
Suvda
eruvchan
Anemiya
*—
3 mkg
13-jadvaluing davomi.
B
13
Orot kislota
Suvda
emvchan
Ekzema,
psoriaz
--
0,5-1,5
mg
Bis
Pangam kislota
Suvda
emvchan
—
—
50-150
mg
С
Askorbin
kislota
Suvda
eruvchan
Singa,
Burun qonashi
2 0 0 0
mg
90 mg
Di, D
2
D
3
, D
4
Ds
Kalsiferol
guruhi
Yog’da
Eruvchan
Raxit,
osteomalyatsiya
50 mk
10-15
mkg
E
a-,
p-, y-
-tokoferollar
Yog’da
Emvchan
Asab tizimi;
Anemiya
300 mg
1.5 mg
Ki
K
2
Filloxinon
Famoxinon
Yog’da
Emvchan
Gipokoagul-
yatsiya
1 2 0
mkg
N
Lipoy kislota,
Yog’da
emvchan
Jigar
kasali
75 mg
30 mg
P
Polifenollar
Suvda
emvchan
Qon-tomir-
kasalliklari
U
Metionin S
....................................... - ..........................
Suvda
emvchan
Oshqozon
yarasi
~
“
1928-yilda biokimyogar Albert Sent-Dyordi С vitaminini toza
holda ajratib oldi, 1933-yilda askorbm kislotasi sintez qilindi. 1913-
yilda amerikalik biokimyogarlar Elmer Vemoy Makkolam va
Margarita Deyvis tovuq tuxumi sarig’i va sariyog’dan organizm
rivojini tezlashtiruvchi va ko'z kasalligi (shabko'rlik)ni davolovchi
modda - vitamin A ajratib oldi Jar. Bu modda yog’-moylarda yaxshi
eriydi, ammo, suvda yomon eriydi. Keyinchalik eruvchanligiga ko'ra
barcha vitaminlar
2
guruhga:
suvda eriydigan
va yog’da
eriydiganlarga ajratildi (I3-jadval).
Vitaminlami ularning nomidagi bosh lotin harflari: А, В. C, D,
E, К bilan beigilashni ham 1913-yilda E. Makkolum taklif etdi.
Keyinchalik vitaminlar ulaming kimyoviy tabiatini xarakterlovchi
ratsional nomlar (vitamin A -
Do'stlaringiz bilan baham: |
