Samarqand davlat universiteti kasbiy ta’lim fakulteti

 

Cho‘zish Umumiy ma’lumot 

Cho‘zishda tegishli profildagi tishli jo‘va yoki reyka ko‘rinish

dagi ko‘p tig‘li tishli jo‘va 

yoki reyka ko‘rinishdagi ko‘p tig‘li asbob (protyajka)  ishlanadigan teshikdan 

(tashqisitdan) tortib o‘tkaziladi.7.2-chizmada ko‘rsatilgan protyajka quyidagi qismlar: 

1 – quyruq (protyajkani stanok patroniga o‘rnatish uchun); 2 – bo‘yin konusi; 4 –

yo‘naltiruvchi qism (ish boshlanishda protyajkani oldindan ishlangan teshik bo‘ylab 

yo‘naltirish uchun;) 5 – kesuvchi qism (bu qismga asosiy quymani qirquvchi tishlar 

joylangan; 6 – kalibrlovchi qism (bu qismga teshikni kalibrlab, yuzaning tozaligini 

zarur darajaga yetkazuvchi tishlar joylashgan; 7 – yo‘naltiruvchi qismdan iborat (bu 

qism  uzun protyajkaning shikaslanishidan saqdash va protyajkalash oxirida 

zagotovkaning qiyshayishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun xizmat qiladi). Protyajka tishlari, 

ko‘p tig‘li asbob, masalan, ishlanadigan  teshikdan yoki tashqi sirtdan tortib 

o‘tkaziladi. Uning har bir tishi ma’lum  qatlamni qirindi tarzida yo‘nadi.  Ushbu 

chizma, a da silindrik protyajkada teshikning ishlanishi,ushbu chizma, b da proish va 

ushbu chizma, d da doiraviy protyajkalash sxemasi keltirilgan.   Protyajkaning 

kesuvchi qismida navbatdagi har bir tish o‘zidan oldingi tishdan biror s

z

 o‘lcham 

yuqori bo‘ladi. Bu o‘lcham tishga to‘g‘ri keladigan ko‘tarilish yoki bir tishga to‘g‘ri 

keladigan surish deb ataladi.  

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7.2-chizma. Protyajka va proshivkaning ishlash sxemasi:

 

a – protyajkalash: 1 – quyruq; 2 – bo‘yin; 3 – o‘tish ko‘nusi; 

4–7 – yo‘naltiruvchi qism; 5 – kesuvchi qism; 6 – kalibr; 

b –proshivkalash; d – doiraviy protyajkalash.   

 

Ishlanuvchi metall xossasiga, protyajka materialiga va geometriyasiga 

qarab, s

z

qiymati 0,015–0,2 mm oralig‘ida bo‘ladi. Protyajka

ning har bir 

tishida keskichdagi kabi elementlar bor. Protyajka tish

larida qirqindini 

maydalash uchun shaxmat tarzida maxsus ariqchalar qilinadi. Kalibrolvchi 

tishlar esa bir tekis bo‘ladi. Proshivkalash ham 

protyajkalashga o‘xshaydi. 

Lekin bunda proshifka deb ataluvchi kes

kich ishlanadigan teshikdan bosib 

o‘tkaziladi. Proshivka ish jarayonida bo‘yiga egilmasligi uchun kaltaroq 

qilinadi. Odatda uning uzunligi diametrining 15 barobaridan ortiq  

bo‘lmaydi. Proshifkalash usulidan  kalta teshiklar ishlaniladi.Bajaradigan 

ish harakat yo‘nalishiga ko‘ra – gorizontal va vertikal, harakat xarakteriga – 

uzluksiz va uzlukli hamda kesish asboblari soniga ko‘ra – bir va birnecha 

keskichli turlarga ajratiladi. Bunday stanoklarning xarakterli parametriga 

protyajkaning tortish kuchi va  yurish yo‘li uzunligi kiradi. Tortish kuchi 

2,5–120 t gacha, urish yo‘li esa 350–2000 mm ga yetadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

7.3-chizma. Gorizontal – protyajkalash stanogi sxemasi:

 

1 – stamina; 2 – elektr dvigatel; 3 – gidroyuritma; 4 – porshen shtogil; 

5 – protyajkani mahkamlash moslamasi (patro‘n); 6 – protyashjka; 

7 – ishlanadigan zagotovka; 8 – qo‘zg‘aluvchi lyuneta; 

9 – qo‘zg‘aluvchi polzuncha. 

 

Ushbu chizmada gorizontal protyajkalash stanogining umumiy ko‘rinishi 

tasvirlangan. Stanokda ishlash shundan iboratki, zagotovka  o‘rnatilgach, 

uning teshigiga protyajka quyrug‘i kiritilib, u patron bilan mahkamlanadi, 

so‘ngra stanok yurg‘iziladi. Sidirish tugagach, buyum stanokdan olinadi, 

protyajka patrondan ajratiladi sikl yana takrorlanadi.  Sidirib ishlashda 

asosiy vaqt quyidagicha aniqlanadi.  

L

a 

= 

z

 

6000 

⋅

 

v

 

⋅

 K, daq. 

---

Bu yerda: L – protyajkaning yurish yo‘li, mm; 

v

 – kesish tezligi, 

mm/daq; K – protyajkaning orqaga yurishini hisobga oluvchi 

koeffitsiyent (K = 1,1–1,5).