A razzoqov, sh. Tashm atov



Download 7,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/82
Sana06.01.2022
Hajmi7,76 Mb.
#323497
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   82
Bog'liq
Iqtisodiy ta`minotlar tarixi.Razzoqov A

yeming baho-
 
sini
  kapitallashgan  rentadek  hisoblash  orqali  V .Petti  masalaning 
mohiyatini to ‘la va to‘g‘ri tushungan.
Ammo yeming bahosi masalasi hali to‘la hal etilmadi, chunki yeming 
bahosi  ikki  omilga  bog‘liq:  1)  yer  rentasining  miqdori,  2)  prosent 
(foiz)  darajasi.  V.Petti  esa yuqorida qayd etilganidek,  ssuda prosentini 
yer  bahosidan  chiqargan.  Bu  qiyin  ahvoldan  chiqish  uchun  u  yer 
bahosi rentaning 21 ga ko‘paytirilganiga teng deb hisoblagan (uch avlod
-  buva,  ota  va  nevara  birgalikda  21  yil  yashaydilar  va  yerdan  biiga 
foydalanadilar, degan qisqacha xulosalar). Yening asl bahosi masalasini 
boshqa olimlar to ‘g‘ri hal etdilar.
V.Pettining «Síyosíy arifmetika»  asari to‘Ia ravishda uning vafotidan 
keyin bosilib chiqdi  (kitob uning o‘g‘li lord Shelbern tomonidan nashr 
etilgan). Buning sababi shuki, unda Angliya va Fransiyani chog‘ishtiruvchi 
ma’lumotlar  bor  edi.  Bu  asar  yangi  fan  -  statistikaga  asos  soldi.  Bu 
davrda hali bu tushunchaning o ‘zi yo‘q edi («statistika* so‘zi XVIII asr 
oxirida paydo bo‘ldi).
V.Petti birinchilardan bo‘lib davlat statistika xizmatini tuzish zarurligi 
masalasini ko‘tardi va ma’lumot to‘plashning ayrim yo‘nalishlarini belgilab 
berdi.  Uningcha,  mamlakatdagi  aholining  umumiy  soni,  joylashuvi, 
yoshi  va  kasbi  hamda  boshqa  m a ’lumotlar  muhimdir.  Iqtisodiy


mehíiat  natijasi  sifatida  namoyon  b o ‘ladi,  bu  qo‘shimcha  qiym at, 
uningcha,  rentadir.
U ishlab chiqarmaydigan aholiga - dindorlar, advokat, amaldorlarga 
salbiy  munosabatda  bo'ldi,  shuningdek,  u  sotuvchiiar  sonini  ham  
keskin  kamaytirish  tarafdori  edi.  Tadbirkorlar  va  yer  egalarining 
daromadlarini  belgilash  uchun  umumiy  bo‘lgan  «Renta»  tushunchasi 
kiritiladi.
V.Petti  renta  nazariyasini  ham  ishlab  chiqdi  (siz  ham  rentani  bir 
eslang).  Uning fikricha, renta mahsulot  (natura)  ko‘rinishida ish  haqi 
va  urug‘Iikni  ajratgandan  keyin  qoladigan  mahsulot  miqdoriga  teng 
bo'lishi kerak.  Demak, bu holda renta qo‘shimcha mahsulotga teng.  Pul 
holidagi  renta  qo'shimcha  m ahsulotning  kumush  m iqdoriga  teng 
qiymatidir.
V.Pettida foyda tushunchasi alohida kategoriya shaklida yo‘q,  renta 
barcha qo'shim cha qiymatga teng miqdor deb baholanadi.  Shu sababli 
renta  to ‘g ‘risidagi  nazariyada  amalda  qo ‘shimcha  qiymat  haqida  gap 
boradi.  Qiymatni  mehnat  sarflari  sifatida  qarab,  V.Petti  birin-ketin 
renta  (qo‘shimcha  qiymat)ni  qo‘shimcha  mehnat  natijasi  ekanligini 
aniqlaydi.  Buni fermeming foydasi sifatida ham qaraydi.
Ish  haqi  va  rentani  mehnat  asosida  yuzaga  kelgan  qiymatning  bir 
bo‘lagi sifatida tahlil etib, Petti m uhim  qisqacha xulosalar chiqaradiki, 
unga ko‘ra ish  haqi va renta bír-biriga  qarshi.  Masalan,  — deydi  u,  — 
bir  bushel  (36,4  kg)  bug‘doy  60  pensdan  sotiladi,  undan  20  pensi 
yer  rentasiga,  40  pensi  yer  egasining  ish  haqi  sifatida  berilsa  va  ish 
haqi  1/8  ga  yoki  kuniga  8  dan  9  pensga  ko‘tarilsa,  yer  egasining  1 
bushel bug‘doydagi  hissasi 40  dan 45  ga ko‘tariladi,  yer rentasi  esa  20 
dan  15 pensga (ya’ni 5 pensga) kamayadi.
V.Petti rentaning kelib chiqishi to ‘g‘risida ham muhim va qiziqarli 
fíkrlami  beradi  (umuman,  renta  absolut  va  differensial  b o ‘ladi). 
Differensial  rentaning kelib chiqishini  u  yer uchastkalarining turlicha 
joylashganligi  bilan tushuntiradi  (birinchi  sabab, ya’ni bozorga  uzoq- 
yaqinligi,  masofa,  transport  sarflari).  U   rentaning  ikkinchi  sababini 
ham  aniqlab,  yeming  tabiiy  unum dorligining  turlicha  ekanligini 
ko‘rsatgan.  Olimlaming  fikricha,  V.Petti  differensial  rentani  Adam 
Smitdan  ham yaxshi bayon etgan.
Absolut  renta haqida gap  borganda  shuni  aytish kerakki,  b u   renta 
yerga xususiy mulkchilik bo‘lganda namoyon boMadi. V.Petti yer bahosi


masalasini juda  qiziq  va  noyob  ravishda  hal  etishga  uringan.  Uning 
fikricha, yemi sotib oluvchi har yili renta olish huquqini qo‘lga kiritgan 
shaxsdir.  Shu  sababli  yeming  bahosi  bir  yillik  rentani  m a’lum  bir 
songa ko‘paytirish orqali aniqlanadi.  Hamma masala shunda bo‘lib, uni 
tanlash  talab  etiladi.  Xo‘sh,  u  nima bo‘lishi  mumkin?
V. Petti bu  savolga javoban shunday deydi:  yer sotib  oluvchi  o‘zi va 
o ‘ziga yaqin avlod-ajdodlarining manfaatlarini e’tiborga olib ish yuritadi. 
Uningcha,  odatda,  uch  avlod  vakillari bir vaqtda hamkorlikda yashay- 
d ila r  buva  (50  yosh),  o ‘g‘il  (28  yosh)  va  nabira  (7  yosh).  U  shu  uch 
avlodning  hamkorlik  davrida  yashagan  yillar  rentasi  yig‘indisini  yer 
bahosi  deb  qabul  qiladi.  U   Angliya  uchun  bunday  son  21  yilga  teng 
ekanligini aniqlaydi.  Demak,  yeming bahosi shuncha bir yillik rentalar 
yig‘indisiga teng, degan xulosa chiqariladi.
V.Pctti yemi sotib oluvchi uchun yer yillik daromad manbai ekan­
ligini tushungan.  Shunga muvofiq u yeming bahosi shunday summaga 
teng  bo‘lishi  kerakki,  bu  summa  har  yili  olinadigan  renta  huquqini 
beradigan bo‘lishi kerak, deb to ‘g‘ri hisoblagan. Amalda 

Download 7,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish