A razzoqov, sh. Tashm atov



Download 7,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/82
Sana06.01.2022
Hajmi7,76 Mb.
#323497
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   82
Bog'liq
Iqtisodiy ta`minotlar tarixi.Razzoqov A

«bozorlar qonuni
»ga asos bo‘lgan  deyish


mumkin, ya’ni erkin mahsulotlar almashuvi tizimida m ahsulotlam ing 
ortiqcha  ishlab  chiqarilishi  m um kin  emas  (inqirozlar  b o ‘lm aydi). 
Aksincha, 
Shumpetem
ing  fikricha,  Buagilber  iste’mol  talabining 
yetarli emasligi va jamg‘arma ortiqchaligi sababli, o ‘sha davrdagi tizim 
uchun inqiroz xavfi bo‘Iib, tizim barqarorligiga shubha bildirgan, ya’ni 
Sey qonunini oldindan tanqid qilgan.
Buagilber o ‘zining  «Boylik,  pul va oMponlaming tabiati to ‘g ‘risida 
mulohaza» asarida iqtisodiy inqiroz davrida nima ro‘y berishini yorqin 
va obrazli ifodalab beradi. Merkantilistlardan farqli ravishda u boylikning 
manbayi  almashuv  sohasi  emas,  balki  ishlab  chiqarish  degan  edi. 
Almashuvga esa ishlab chiqarish rivojining sharti sifatidagina qaraydi.
Buagilber  V.Pettidan  m ustaqil  ravishda  qiym atning  m e h n a t 
nazariyasiga asos soldi.  U bozor bahosi va «haqiqiy baho»ni farqlagan, 
«haqiqiy baho mehnat sarfi bilan belgilanadi», degan. U  haqiqiy baho 
deganda,  ishlab  chiqarishning  turli  tarm oqlari  o ‘rtasida  m e h n at 
taqsimotining to ‘g‘ri proporsiyasini tushungan. Shunday proporsional 
taqsimotning  zaruriy  shart-sharoiti  sifatida  ishlab  chiqaruvchilar 
orasidagi erkin raqobat yotadi.
V.Pettidan  farqli  ravishda  (qiymatni  pul  shaklida  ifodalashni  taklif 
etgan)  Buagilber  qiymatning  pul  shaklini  qat’iy  ravishda  inkor  etgan. 
Agar V.Pettining diqqat markazida pullar va boshqa tovarlar o ‘rtasidagi 
alm ashuv  m unosabatlari  turgan  b o ‘lsa,  Buagilberning  e ’tib o ri 
tovarlaming tovarga bevosita munosabati, ya’ni tovarlaming to‘g‘ridan 
to‘g‘ri almashuviga qaratilgan edi.  Buagilber uchun shu narsa xarakterli 
ediki, u pulga keskin qarshi bo'lgan, pulda barcha yovuzlik va ofatlaming 
manbayi  mujassamlangan,  tovarlam ing  «haqiqiy  baho*  asosida 
almashuvi buzilishining sababi ham shunda deydi u. U oltin va kumushni 
buyuk  yovuzlik  deb  baholaydi,  pulga  qarshi  mutaassiblik  (fanatizm) 
bilan kurashadi.  Pulningyagona yaxshi tomoni shundaki, u almashuvni 
osonlashtiradi.  Oltin va kumush  o ‘m ini  qog‘oz  pul bemalol  qoplaydi. 
Ko‘rinib turibdiki, olim pulning barcha fimksiyalarini tushunib yetmaydi. 
Pul  umumiy  ekvivalent  bo‘lib,  uning  o‘mida  qiymatga  ega  b o ‘lgan 
tovarlargina xizmat qilishi mumkin. Shu sababli, uningcha, tovar ishlab 
chiqarilishini  saqlagan  holda,  pulni  yo‘q  qilish  kerak.  Shu  yerda  u 
iqtisodiy munosabatlaming ikki shakli o‘rtasidagi chambarchas aloqani 
tushunmadi,  uning  bir  shaklini  (tovar)  saqlab,  ikkinchi  (pul)  shaklini 
yo‘q qilmoqchi bo‘ladi.


Olim  tovar  ishlab  chiqarishning  asl  maqsadi  faqat  iste’molni 
qondirishda deb xato  o‘ylagan  (iste’mol va almashuv  uchun).
Demak,  Buagilbeming  eng  buyuk  xizmati  shundaki,  u  qiymatni 
sarflangan ish vaqtiga tenglashtirdi.  Lekin u tovar ishlab chiqarishning 
qulay  tomonini  saqlagan  holda  uning  saibiy  tomoniarini  tugatishni 
orzu  qiladi.  Agar  Pettining  iqtisodiy  ta’limotida  almashuv  qiymati 
asosiy  bo‘lsa,  Buagilberda  iste’mol  qiymati  bosh  rol  o ‘ynadi.  Aslida, 
ulam i bir-biridan ajratib b o ‘lmaydi.
Qisqacha  xulosalar
XVII-XVIII  asrlarda  dastlab  Angliyada  klassik  iqtisodiy  maktab 
kurtaklari  paydo  bo‘la  boshladi.  Bu  yangi  iqtisodiy  g‘oyalar  V.Petti 
n o m i  bilan  bog‘liq  (burjua  inqilobi,  m anufaktura  va  savdoning 
riv o jlan g anlig i,  ag rar  islo h o t,  dehqonlarning  cheg aralan ish i, 
mustamlakachilik siyosati, qulay tarixiy, tabiiy va geografik hamda iqlimiy 
sharoitlar).
Klassik  iqtisodiy  m ak tab n in g   shakllanishi  avvalgi  g‘oya  — 
merkantilizmdan prinsipial  farq qiladi.  Agar  merkantilizmda boylik- 
ning asosi muomala sohasi (javohir, oltin, kumush, pul, savdo saldosi)da 
vujudga keladi deb qaralgan bo‘lsa, endi boylik ishlab chiqarish sohasida 
vujudga keladi deb isbotlab berildi. V.Petti yangi kapitalistik jamiyatni, 
erkin  tadbirkorlikni,  kapitalistlam i  himoya  qildi,  xususiy  mulkni 
«muqaddas» va «daxlsiz» deb bildi.
U iqtisodiy tadqiqotda tabiiy fanlami, ya’ni abstrakt usullami qo‘llab, 
h ar bir masalaning ichki bog‘liqligiga asosiy e’tibomi qaratdi, matematik 
va statistik usullardan keng foydalandi. V.Petti «tabiiy baho» (qiymat), 
«siyosiy baho» tushunchalarini kiritdi, tovar qiymatining unga sarflangan 
mehnat  miqdori bilan  o ‘lchanishi g‘oyasiga,  ya’ni  qiymatning mehnat 
nazariyasiga asos soldi. «Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir» 
degan fikmi bildirdi.  Qiymatni aynan almashuv qiymati (pul) shaklida 
tushundi.  Ish haqi  ishchilarga tirikchilik uchun zarur bo‘lgan jismoniy 
minimum,  ya’ni  «yashash,  mehnat  qilish  va  ko‘payish»  uchun  kerak 
darajada to‘lansa bas, degan g‘oyani ilgarisurdi.
Kapitalistlaming foydasini imkoni boricha oshirishni, ishchilaming 
soliq to‘lashlarini zarur deb bildi.  Pulning roli va uning mamlakatdagi 
miqdori  masalalarini  asosan  to‘g‘ri  hal  etdi,  ya’ni pul  miqdori  ishlab


chiqarilgan mahsulot miqdoriga to‘g‘ri, pulning aylanish oborotiga esa 
teskari proporsionalligini aniqladi. Pulning m e’yorda bo‘lishini qo‘llab- 
quwatladi. Yer va renta masalalarini ancha puxta ishlab chiqdi. Ish haqi 
va remaning bir-biriga qarama-qarshiligini isbotladi (yer bahosini to‘g ‘ri 
hal etmadi).
Petti «Siyosiy arifmetika» va boshqa asarlarida statistika,  aniqrog‘i 
demografik statistika faniga asos soldi. «Aholi * boylik asosi» masalasini 
to‘g‘ri qo‘ydi. Milliy daromad masalasini qo‘ydi va uni qisman hal etdi. 
Fransiyadagi  klassik iqtisodiy maktabning dastlabki vakili  P.Buagilber 
ham muhim g‘oyalami ilgari surdi.  Bu mamlakat ahvoli Angliyanikidan 
ancha farq qilardi. Shu sababli iqtisodiy qarashlarda o‘ziga xoslik seziladi. 
Agar  Petti  ko‘proq  sanoat  va  savdoni  qo ‘llagan  bo‘lsa,  Buagilber 
asosan  qishloq  xo‘jaligi  sohasini  tadqiq  etdi  va  o ‘zining  m uhim  
xulosalarlarini chiqardi.
Qiymatni aynan iste’mol qiymati shaklida tushundi.  «Proporcional 
baholar»  tarafdori  edi,  erkin  tadbirkorlik,  raqobat va erkin  baholam i 
qo‘lladi.  Ortiqcha  ishlab chiqarish inqirozini to ‘g‘ri tushuntirib berdi, 
pulga salbiy munosabatda bo‘ldi, oltin va kumushlami yovuzlik sababi 
deb bildi. N oto‘g‘ri ravishda faqat qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quwatladi, 
sanoat va savdoga kam e’tibor qildi.
Buagilbeming iqtisodiy islohotlari bo‘yicha takliflari o‘z davri uchun 
nihoyatda ahamiyatlidir.
Asosiy tushuncha  va  iboralar
Klassik  maktab,  mehnat  boylik  manbai,  tabiiy  va  siyosiy  baholar, 
pulning miqdori,  (iste’mol va almashinuv),  V.Pettining ish haqi,  renta 
nazariyalari,  yer  bahosi,  statistika,  inson  resurslari,  P.Buagilber, 
iste’mol  qiymati,  ishlab  chiqarish  va  qishloq  xo‘jaligi,  boylik  va 
qashshoqlik.
Nazorat  va  mulohaza  uchun  savoilar
1. Klassik iqtisodiy maktab vujudga kelishining shart-sharoitlari.  Bu 
maktabning  merkantilizmdan asosiy farqi  nim adan  iborat?
2. V.Pettining iqtisodiy qarashlari,  uning uslubi.
3.  Qiymat,  ish haqi, pul,  renta to ‘g‘risidagi g ‘oyalar.


4. Kapitalizm, xususiy mulk, erkin tadbirkorlikka bo‘lgan munosabat.
5. V.Pettinmg qarashlaridagi cheklanganlik.
6.  Fransiyaning shu davrdagi iqtisodiy ahvoli va uning P.Buagilber 
qarashiariga ta’siri.
7.  P.Buagilber nim a uchun qishioq xo‘jaligini qo'llab-quwatladi?
8.  Fransiya  iqtisodiyotini  rivojlantirish  uchun  qanday  islohotlar 
taklif etildi?
9.  Proporcional baholar,  iqtisodiy inqiroz to‘g‘risidagi g‘oyalar.
10.  Nima uchun  P.Buagilber pulga qarshi edi?
11.  Qiymat tushunchasining talqini.


v n   b  o  b.  FIZIOKRATIZM  IQTISODIY  TA’LIM OTI
7.1.  Fiziokratizm  iqtisodiy ta ’limoti  vujudga  kelishining 
tarixiy shart-sharoitlari va  uning mohiyati
Fiziokratlar  (lotincha 

Download 7,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish