Olim tovar ishlab chiqarishning asl maqsadi faqat iste’molni
qondirishda deb xato o‘ylagan (iste’mol va almashuv uchun).
Demak, Buagilbeming eng buyuk xizmati shundaki, u qiymatni
sarflangan ish vaqtiga tenglashtirdi. Lekin u tovar ishlab chiqarishning
qulay tomonini saqlagan holda uning saibiy tomoniarini tugatishni
orzu qiladi. Agar Pettining iqtisodiy ta’limotida almashuv qiymati
asosiy bo‘lsa, Buagilberda iste’mol qiymati bosh rol o ‘ynadi. Aslida,
ulam i bir-biridan ajratib b o ‘lmaydi.
Qisqacha xulosalar
XVII-XVIII asrlarda dastlab Angliyada klassik iqtisodiy maktab
kurtaklari paydo bo‘la boshladi. Bu yangi iqtisodiy g‘oyalar V.Petti
n o m i bilan bog‘liq (burjua inqilobi, m anufaktura va savdoning
riv o jlan g anlig i, ag rar islo h o t, dehqonlarning cheg aralan ish i,
mustamlakachilik siyosati, qulay tarixiy, tabiiy va geografik hamda iqlimiy
sharoitlar).
Klassik iqtisodiy m ak tab n in g shakllanishi avvalgi g‘oya —
merkantilizmdan prinsipial farq qiladi. Agar merkantilizmda boylik-
ning asosi muomala sohasi (javohir, oltin, kumush, pul, savdo saldosi)da
vujudga keladi deb qaralgan bo‘lsa, endi boylik ishlab chiqarish sohasida
vujudga keladi deb isbotlab berildi. V.Petti yangi kapitalistik jamiyatni,
erkin tadbirkorlikni, kapitalistlam i himoya qildi, xususiy mulkni
«muqaddas» va «daxlsiz» deb bildi.
U iqtisodiy tadqiqotda tabiiy fanlami, ya’ni abstrakt usullami qo‘llab,
h ar bir masalaning ichki bog‘liqligiga asosiy e’tibomi qaratdi, matematik
va statistik usullardan keng foydalandi. V.Petti «tabiiy baho» (qiymat),
«siyosiy baho»
tushunchalarini kiritdi, tovar qiymatining unga sarflangan
mehnat miqdori bilan o ‘lchanishi g‘oyasiga, ya’ni qiymatning mehnat
nazariyasiga asos soldi. «Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir»
degan fikmi bildirdi. Qiymatni aynan almashuv qiymati (pul) shaklida
tushundi. Ish haqi ishchilarga tirikchilik uchun zarur bo‘lgan jismoniy
minimum, ya’ni «yashash, mehnat qilish va ko‘payish» uchun kerak
darajada to‘lansa bas, degan g‘oyani ilgarisurdi.
Kapitalistlaming foydasini imkoni boricha oshirishni, ishchilaming
soliq to‘lashlarini zarur deb bildi. Pulning roli va uning mamlakatdagi
miqdori masalalarini asosan to‘g‘ri hal etdi, ya’ni pul miqdori ishlab
v n b o b. FIZIOKRATIZM IQTISODIY TA’LIM OTI
7.1. Fiziokratizm iqtisodiy ta ’limoti vujudga kelishining
tarixiy shart-sharoitlari va uning mohiyati
Fiziokratlar (lotincha
Do'stlaringiz bilan baham: