Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

2.5.  Guruhiy  terapiyaga  gumanistik  yo‘nalishning  ta’siri  XIX  asr  boshlarida  tibbiyot 
sohasida  ish  olib  borgan  psixiatr  olimlardan  biri  F.Pinel  tomonidan  Parijda  psixiatriya  sohasida 
olamshumul  o'zgarishlar  amalga  oshiriladi.  Pinel  ruhiy  kasalxonadagi  bemorlami  -  og‘ir  hayotiy 
sharoitlar  natijasida  ruhiy  kasallikka  chalinganlami  -  qiyinchilikdan  xalos  etish  maqsadida  o‘z 
qaramog‘iga oladi va ular bilan ruhiy davolash muolajalarini o‘tkaza boshlaydi. O'sha davrda ruhiy 
kasallar  qo‘l  va  oyoqlari  bog‘lab  qo‘yilgan  holda  davolanar  edi.  I’inel  bunga  qarshi  chiqadi  va 
ulami davolash bilan o‘zi shug‘ullana boshlaydi.
 
Oradan  bir  qancha  vaqt  o'tib,  F.Pinehiing  qo‘llagan  muolajasi  natijasida  ayrim  bemorlarda 
ijobiy o‘zgarish)ar ro‘y berayotganligi kuzatiladi. F.Pinel qo‘llagan muolajaning siri shunda ediki, u 
bemorlar  bilan  birgalikda  o'tirib,  ular  nima  qilsa  shuni  takrorlaydi,  shu  yo‘sinda  dastlab  ulami 
o'rganadi, bu jarayonda  bemorlar ham unga o‘rganib qolishadi. Natijada  bemorlar Pinelga ergasha 
boshlaydi, uning aytganlarim so'zsiz bajarishadi, bu esa albatta, o'zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. 
F.Pinelning  ruhiy  kasallar  bilan  ishlash  jarayonidagi  eng  katta  kashfiyoti  -  bemorlarga  mehr 
ko'rsatish bo'lgan.
 
Bu borada olib borilgan ishlardan yana biri sifatida E.Krepelinning tadqiqotini sanash mumkin. 
1883  yilda  E.Krepelin  tomonidan  to'laqonli  tizimli  kurs  joriy  etiladi.  Bu  kursni  tashkil  etgan 
E.Krepelin  va  kursni  olib  borgan  mutaxassislar  psixik  buzilishlar  va  nevrozlami  davolashda 
gipnozdan foydalanish lozimligini ta’kidlaydilar. Ulaming fikricha, gipnozning aynan guruh ichida 
o'tkazilishi  natijasida  ko'pgini  psixik  buzilishlami  davolash  mumkin  bo‘ladi.  Uning  fikricha, 
gipnozni  katta  tajribaga  ega  bo'lgan  va  mohir  mutaxassis  asalga  oshirishi  lozim.  XIX  asming 
boshlarida  J.Eskirol  birinchi  bo'lib  insonnnig  psixik  buzilishi  va  emotsional  hayotini  taqqoslagan 
holda  o'rganib,  ular  o'rtasida  bog'lanish  mavjudligini  hamda  gallyusinasiya  va  illyuziya  o'rtasidagi 
farqni  ajratishga  muvaffaq  bo'ladi.  Shundan  keyin  u  psixik  buzilishlarga  xos  bo'lgan  terminlar 
ustida ish olib boradi va asosan shezofreniyani davolashga bel bog'laydi.
 
Eskirolning  fikricha,  nafaqat  shezofreniya,  balki  boshqa  psixik  buzilishlarda  ham  bir  xil 
kasallikka chalingan bemorlami birgalikda, bitta guruhga to'plab davolansa, ular bir-birlariga ijobiy 
ta’sir  ko'rsatishadi.  Eskirol  shuni  alohida  ta’kidlab  o'tadiki,  agar  ulami  davolovchi  mutaxassis 
ularga yaxshi munosabatda bo'lib, mehr ko'rsatsa, har qanday buzilishning davosi bor. 
1922  yilda  Amerikalik  psixofiziolog  R.D.Djeykobson  yuqoridagi  ishlami  davom  ettirgan 
holda  asab  bilan  bog‘liq  psixik  zo'riqishlami  yengillatish  maqsadida  tizimli  rivojlantiruvchi 
relaksasiya  muolajalarini  o‘tkazishni  tavsiya  etadi.  U  ham  mashg'ulotlami  o'tkazish  jarayonida 

---

 
12
mutaxassining bemorlar bilan teng munosabatda boiishini yoqlaydi. 
Shunday qilib, yuqoridagi tadqiqotlar nitajasida guruhiy terapeyada mutaxassisning (bugungi 
kun uchun treningda trenerning) roli katta ekanligiga asos solingan. 
XX  asming  50-60  yillarida  guruhlar  bilan  ishlovchi  psixoterapevtlar  soni  oshdi.  Dogmatik 
psixoanalizga  keskin  qarshi  chiqqan,  psixologiyada  gummanistik  yo'nalishning  asoschisi 
hisoblangan  Karl Rodjers shulardan biri edi. Uning ishi boshqalardan shunisi bilan farqlanadiki, u 
guruh  boshqaruvchisini  mutaxassis  yoki  mijozni  davolovchi  shifokor  emas,  balki,  ishtirokchilar 
bilan  teng  bo'lgan,  ular  bilan  o‘zaro  teng  munosabatda  bo‘la  oluvchi  sherik  sifatida  qaraydi. 
K.Rodjers  o‘z  yondashuvlarida  terapiya  va  konsultasiyani  mijozlarga  qaratgan.  Guruh  boshlig'i 
(hozirgi  trener)ning  xulq-atvori  psixoanaliz  talab qilgandek  intrapsixik  insaytga  emas,  balki  guruh 
a’zolarining  o‘zaro  munosabatiga  qaratilgan  boMishini,  uning  boshqaruvi  esa  demokratik  usulda 
boiishini  ta’kidladi.  Rodjers  guruh  rahbariga  mutaxassis  sifatida  emas,  balki  “men  va  sen”  o‘zaro 
munosabatining  teng  qirrali  sherigi,  ya’ni  munosabat  yaratuvchisi  sifatida  qaragan.  Nodirektiv 
usuldagi  psixoterapeya  psixoterapevtning  mijozda  chuqur  shaxsiy  o'zini  anglashni  kuzatishga,  bu 
esa  guruhiy  ishlarda  yangi-yangi  yondashuvlaming  yaratilishga  olib  keldi.  1960  yillarda 
K.Rodjersning  gumanistik  psixologiya  an’anasiga  mos  holda  ijtimoiy  va  hayotiy  ko‘nikmalami 
shakllantiruvchi treninglar o'tkazihi boshlanadi. Bu treninglar o'qituvchi va menedjerlaming kasbiy 
malakalarini  va  tayyorgarligini  oshirish  maqsadida  amalga  oshirilgan.  Hayotiy  ko'nikmalami 
shakllantirish  yuzasidan  olib  •  borilgan  treninglarda  ishtirokchilarga  yo‘nallirilgan  uchtu  asosiy 
modeldan foydalanilgan. 
Birinchi model hayotiy ko'nikmalaming 7 xil turini o‘z ieliigii olgan boiib, bular: 
• muommolami yecha olish;  
• muloqotchanlik;  
• o‘ziga ishonch vauni saqlab turish;  
• tanqidiy tafakkur;  
• qat’iyatlilik;  
• “Men” - konsepsiyasini rivojlantirish;  
• o'zini boshqara olish 
ко
‘nikmalaridir. 
Ikkinchi model treningni asosiy maqsadi sifatida hayotiy ko'nikmalaming 4 kategoriyasini o'z 
iehiga oladi. Bular.  
• shaxslararo muloqot;  
• salomatiikni asrash;  
• qaror qabul qilish;  
• muammolami yechish ko'nikmalaridir. 
Uchinchi model quyidagi 4 ta ko'nikmani o'z iehiga oladi:  
• o'z hissiyotlarini nazorat qilish;  
• shaxslararo munosabatlar va o'zini tushunish;  
•  o'zini  iqtisodiy  himoya  qilish;  o'zini  qo'llab-quvvatlash  ko'mkmalarini  hosil  qilishga 
qaratilgandir.