Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

Guruhni  yig‘ish.  Bu  qism  trening  guruhini  yig‘ishga  qaratilgan  bo’ib,  bunda  ,  quyidagi 
jihatlarga e’tibor qaratish talab etiladi. 
Ma’lum  bir  psixoiogik  muammolar  yuzasidan  murojaat  etgan  kishilar  bilan  shug'u  llanish 
uchun  tashkil  etiladigan  trening  guruhlarini  y  ig  ‘ishdan  a  w  a  l  ular  bilan  i  individual  suhbatlar 
tashkil  etish  maqsadga  muvofiqdir.  Chunki  guruh    ishtirokchilarining  kimligi,  ulaming  xarakter-
xususiyatlarini bilish trenerga butun  guruh haqida ma’lum bir xuloaga klish imkoninin beradi. Bu 
esa  trening  mashg’ulotining  datur  va  rejasini  tuzishda,  mashg’ulot  jarayonida  qo’llaniladigan 
usullami tanlashida qo’l keladi. Qolaversa, har bir ishtirokchining motivasiyasini  yaxshi bilih ham 
trener  uchun  zarurki,  aks  holat  ulaming  guruhni  tark  etishiga  olib  kelishi  mumkin.  Bu  esa  trening 
samarasiga salbiy ta’sir ko'rsatadi. 
Ko‘pgina  trenerlar  ishtirokchilami  tanlab  olishda  taxminiy  kuzatuv  o‘tkazish  bilangina 
cheklanadilar,  xolos.  Afsuski,  bunday  kuzatishlar  guruhda  kim  qanday    ishtirokchi  boTishini 
aniqlash  uchun  yetarli  maTumotlami  bera  olmaydi.  Bundan  tashqari,  bunday  taxminiy  kuzatishlar 
trenemi noto‘g‘ri xulosalarga olib kelishi ham mumkin, chunki guruhiy psixoterapiyaning natijasi, 
ya’ni  samarasi  faqat  psixoterapevt  yoki  trenerga  emas,  balki  ishtirokchilaming  shaxsiga  ham 
bog’liqdir. 
Mutaxassislaming  qayd  etishicha,  guruhga  eng  ko‘p  foydasi  tegadigan  ishtirokchilar  ham 
ba’zida,  vaqtidan  ilgari  guruhdan  chiqib  ketishi  va  bunga  turlicha  mnillar  sabab  bo’lishi  mumkin 
ekan.  Jumladan,  ishtirokchida  turar  joyning  o'zgarishi,  vaqt  muommosi  yoki  guruhga  nisbatan 
qiziqishning yo'qolishi kabilar. 
Ishtirokchilaming  guruhni  tark  etish  sabablarini  o'rganish  maqsadida  Dj.Yalom  (  1966  y) 
tomonidan 9 ta trening guruhlari kuzatilgan. Natija quyidagicha bo’gan: 97 nalar ishtirokchidan 37 
nafari guruhni vaqtidan ilgari tark etgan. Chiqib ketgan i.slihrokchilaming fikrlari so'ralganda, ular 
buning sababini tashqi omillar bilan bogTiqligini, guruhga bog’iq bo’magan, lekin guruhda ishtirok 
etishdan ko‘ra umhimroq muommolar ekanligini qayd etishgan. 
Ishtirokchining  guruhdan  ketish  sabablari  tadqiqotchilar  tomonidan  o‘rganilib,  quyidigicha 
izohlar berilgan. 
1.  Ishtirokchilar  guruhda  yuzaga  keladigan  o‘zi  uchun  yoqimsiz  bo’gan  rmotsiyalardan,  o‘z-
o‘zini namoyon qilish va yaqin munosabat o‘matishdan qo'rqib i|ochishlari mumkin. 
2. Chiqib ketgan ishtirokchining shaxslararo xulq-atvori guruhdagi boshqa  a’zolarining xulq-
atvoriga mutloq teskari bo’ishi mumkin.  
3.  Guruhni  tark  etish  o‘zini  namoyon  qilishni,  ochilishni  xohlamaslikdan  kelib  i  liiqqan 
bo’ishi mumkin. 
4.  Guruhdagi  boshqa  ishtirokchilar  uning  muommolariga  ijobiy  munosabat  bildira 
olinaslikdan qo‘rqish bo’ishi mumkin. 
Agar  yuqoridagilardan  kelib  chiqib,  xulosa  qiladigan  bo’sak,  guruhga  keladigan 
ishtirokchilami  diagnostika  qilish,  ulaming  shaxs  xususiyatiariga  e’tibor  lierish,  tanlash  kerak 
boTadi. 
Ayniqsa,  maxsus  muammolar  doirasida  tashkil  etiladigan  trening  mashg‘ulotlari  uchun 
guruhni  yigTshda  trener  yoki  uning  guruhda  birga  ishlaydigan  yordamchisi  guruhga  qabul 
qilinadigan  har  bir  ishtirokchi  bilan  individual  suhbat  olib  borishi  maqsadga  muvofiqdir.  Bu 
suhbatdan  maqsad  guruhning  har  bir  a’zosining  motivini  aniqlash  orqali  oldindan  guruh 
motivasiyasini aniqlab olishdan iboratdir. 

---

 
18
Individual  suhbat  jarayonida  ishtirokchiga  asosan  quyidagi  savollar  bilan  murojaat  qilinadi: 
Sizda,  oilaviy  (ota-onangiz,  turmush  o‘rtog‘ingiz,  farzandingiz  yoki  boshqalar  bilan)  yoki  ishda 
(rahbar yoki hamkasblaringiz bilan) qanaqadir muammolar bormi? Treningda ishtirok etishga sizni 
nima majbur qilyapti? Treningdan nima kutyapsiz? Trening sizga nima beradi deb o‘ylaysiz? 
Bundan  tashqari  ishtirokchining  individual-pisixologik  xususiyatlarini  aniqlash  maqsadida 
psixologik  metodikalardan  (Ksttel,  Lyusher  testi,  Sub’ektiv  nazorat  darajasini  aniqlash  metodikasi 
(SND)  va  turli  proektiv  testlardan)  foydalanish  mumkin.  Ba’zi  hollarda  (agar  ishtirokchilarning 
psixikasi  va  xulqida  jiddiy  o’zgarish  borligi  sezilsa)  MMPI  so'rovnomasining  moslashtirilgan 
shaklidan  foydalanish  ham  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Individual  suhbat  natijasida  trener 
guruhning har bir a ’zosi haqida m a i u m bir informasiyaga ega b o i i s h bilan birga, guruhning 
umumiy  ahvoli  haqida  ham  tasawurga  ega  bo‘ladi.  Bu  ma’lumotlar  unga  guruhning  muammosi 
yuzasidan o‘tkaziladigan trening dasturini tuzishda katta ahamiyatga ega boiadi. 
Individal suhbat oxirida trener iloji boricha bo‘lajak ishtirokchining “Men haqimda nima deya 
olasiz?”, “Test natijasi qanaqa chiqdi?” degan savollariga javob berishdan qochishga harakat qilishi 
lozim.  Chunki  bunday  maTumotlaming  ishtirokchi  hukmiga  havola  etilishi  ishtirokchida  turli 
o'zgarishlarni yuzaga keltirishi mumkin. 
Trening gumhlarini yig‘ ishda yana quyidagi holatlami ham hisobga olish lozim: - Psixologik 
trening  mashg‘ulotlarida  (nogironlar  bilan  o‘tkaziladigan  maxsus  treninglami  hisobga  olmaganda) 
tashqi  jismoniy  kamchilikka  ega  boigan  va  psixik  holatida  buzilishlar  bo‘lgan  kishilar  ishtirok 
etmasligi  lozim.  Negaki,  bunday  holatlarda  aynan  shunday  kamchilikka  ega  boiganlarda  aks  ta’sir 
etish ehtimoli kuchliroq boiishi har qanday mutaxassis uchun tushunarli bo’sa kerak.  
-  Trening  mashg‘ulotlari  uchun  moijallangan  gunihlarga  imkon  boricha,  muammosi  bir  xil 
boTgan ishtirokchilami to‘plash kerak.  
- Trening ishtirokchilari iloji boricha bir-biriga notanish boiishlari lozim.  
- Har b ir ishtirokchi o ‘zi uchun o ‘zi pul t o i a s h i shark Bu hoi ishtirokchilarning treningda 
qatnashishidagi tashkiliy jarayonlarda yordam beradi va ulaming motivasiyasini kuchaytiradi. 
Shuni  alohida  qayd  etish  lozimki,  bu  jarayonlami  tashkil  etish  trenerdan  katta  mahoratni, 
ayniqsa  psixologik  bilim,  ko’nikma  va  malakani  ham  talab  etadi.  Shuning  uchun  trener  shaxsiga 
qo’yiladigan talablar doirasida bunga ham e’tibor qaratish lozim.