Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova



Download 1,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/197
Sana03.01.2022
Hajmi1,67 Mb.
#314460
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   197
Bog'liq
psix tren



 
1
 


 
2
 
 
 
 


 
3
 


 
4
I. PSIXOLOGIK TRENING HAQIDA TUSHUNCHA. UNING 
MAQSAD VA VAZIFALARI 
1.1. Trening haqida tushuncha
 
Keyingi  yillarda  jamiyatdagi  insonlar  salomatligi  muammosi  davlat  siyosati  darajasiga 
ko’tarilishi bilan birga quvonarli hol shundan iboratki, har bir kishi o‘z salomatligiga nisbatan ongli 
munosabatda 
bolmoqda. 
Salomatlik 
deganda 
nafaqat 
jismoniy 
balki, 
Prezidentimiz 
ta’kidlaganlaridek,  “...har  tomonlama,  ya’ni  ham  jismonan,  ham  ruhan,  ham  ma’nan”  soglom 
bo’lishiga e’tibor berilayotganligi bizning yutugimizdir.
 
Psixologiyada  shaxsga  boigan  e’tibor  nihoyatda  katta  bo’lib,  buning  birgina  isbotini 
“shaxs” atamasining o‘zinigina ilmiy jihatdan talqin etuvchi 50 dan ortiq ta’riflar mavjudligi bilan 
izohlash  mumkin.  Shunga  qaramasdan  shaxs  rivojlanishi,  shaxs  barkamolligiga  berilgan 
tushunchalar  anchagina  tarqoq  holda  bo’lib,  turli  psixologik  maktablar  bu  tushunchani  turlicha 
talqin  etadilar.  Lekin  ularning  barchasi  shaxs  barkamolligining  asosida  ruhiy  salomatlik  yotishini 
ta’kidlashgan.
 
Barcha  davrlarda,  barcha  xalqlarda  insoniyat  va  jamiyatning  asosiy  boyligi,  qadriyati 
sifatida  jismoniy  va  ruhiy  salomatligi  tan  olingan.  Qadimdanoq  jismoniy  va  ruhiy  salomatlik 
tabiblar  va  faylasuflar  tomonidan  insonning  erkin  faoliyat  yuritishi  hamda  kamolotining  asosiy 
sharti sifatida tushunilgan.
 
Insonni  bio-energo-informasion  tizim  sifatida  qaraladigan  bo'lsa,  bu  piramidal  tizim  tana, 
psixika  va  ruhiy  elementlardan  tashkil  topgan  mukammallik  sifatida  qabul  qilinadi.  Bu  uchlikdan 
bittasining  buzilishi  butun  bir  tizimning  barqarorligiga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Ma’lumki,  inson 
salomatligining  qay  darajadaligi  ko‘pgina  omillarga:  nasliy,  ijtimoiy-iqtisodiy,  ekologik  va  hatto 
sog‘liqni saqlash tizimiga ham bog‘liqdir. Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lumotiga 
ko‘ra,  10-15  %  oxirgi  omil  (sog‘liqni  saqlash  tizimi)ga  bog’liq,  15-20  %ini  -  genetik  omillar,  25 
%ini  -  ekologik  omillar  va  50-55  %ini  esa  -  insonning  hayot  tarzi  belgilab  beradi.  Shunday  qilib, 
inson salomatligining qay darajada bo’lishi asosan insonning o‘zigagina bog’liq bo’lib, uning hayot 
tarzi,  qadriyatlari,  ustanovkalari,  ichki  dunyosi  va  atrofdagilarga  boigan  munosabati  asosiy  rol 
o‘ynaydi.  Bugungi  kunda  mutaxassislar  tomonidan  otkazilayotgan  aksariyat  treninglar  aynan  shu 
sohaga  qaratilgan  bo’lib,  ularning  soni  juda  ko'pdir.  Kitob  rastalariga  chiqarilayotgan  kitoblarning 
bir qismi treninglarning qanday o'tkazilishi, trenerga qo‘yiladigan talablarga doir ma’lumotlar bilan 
boyitilgandir.  Ulardan  foydalanish  uchun  ularni  ma’lum  bir  klassifikasiyaga  keltirish, 
umumlashtirish  lozim  boiadi.  Shunga  ko‘ra,  zamonaviy  adabiyotlar  tahlili  asosida  trening  haqida 
aniq bir ma’lumotga ega bo‘lish mumkin boladi.
 
Ma’lumki, trening atamasi bugungi kunda juda ko‘p ishlatilrtioqda. Hatto bu atama bugungi 
kunning eng urf bo‘lgan va ommaviylashgan atamalaridan bin bolib qoidi desak, xato boTmaydi.
 
Bugungi  kunda  odamlar  orasida  trening  atamasini  tushunishda  ikki  xil  yondashuv  mavjud 
bo‘lib,  birinchi  toifadagilar  aksariyat  shu  sohadan  xabardor  bo‘lgan  kishilardir.  Ular  treningni 
istalgan  hayotiy  muainmolami  yecha  oladigan  “sehrli  tayoqcha”  sifatida  qabui  qilishadi,  ikkinchi 
toifadagilar  esa  bu  sohadan  xabardor  bolmagan  yoki  bu  sohani  tan  olmaydiganlar  bolib,  ular 
treningni vaqt va mablag‘ni bekorga sarflashdan boshqa narsa emas, deb tushunishadi.
 
Hatto  bir  xil  maqsadda  oikazilgan  maium  bir  trening  mashg‘ulotida  ishtirok  etgan  bitta 
guruhdagi kishilaming treningga bergan bahosi ham turlicha bo’lishi kuzatiladi.
 
Xo'sh, trening nima o’zi? Bu atama treningda bir marotabagina ishtirok  etgan kishi uchun 
hech  qanday  ta’riflashsiz  tushunarlidir.  Treningda  ishtirok  etmaganlar  uchun  esa  bu  atamani 
tushuntirish  anchagina  murakkab  kechadi.  Treningda  ishtirok  etmagan  kishiga  trening  haqida 
gapirib  berishni  go‘yoki  yetilib  pishgan  olchani  yemagan  kishiga  uning  mazasi  va  ta’mini 
tushuntirishga  hai*akat  qilishga  qiyoslash  mumkin,  ya’ni  uning  mazasini  to’liqligicha  tushuntirib 
boimaydi  va  buni  shu  mevani  yeb  Wrgandagina  bilish  mumkin,  xolos.  Xuddi  shuningdek  trening 
haqida  bilish,  uni  nima  ekanligini  his  qilish  uchun  hech  boimaganda  bir  marotaba  trening 
mashg
l
ulotlarida ishtirokchi sifatida qatnashib ko‘rish lozim.
 
1.2. Treningga berilgan ta’riflarning mazmuni
 
Treningga  ta’rif  berish  yoki  uni  tushuntirishda  turli  mualliflar  tomonidan  turlicha 


 
5
yondashuvlar  mavjuddir.  Masalan,  GJ.Makshanov  «Trening  -  bu  amaliy  psixologiyaning  faol 
metodlariga asoslangan psixologik ta’sir amaliyotidir» deydi.
 
S.V.  Petrushina  esa  bu  atamaga  quyidagicha  tavsif  beradi:  “Trening  -  ijtimoiy-  psixologik 
kompitentlikni rivojlanishiga qaratilgan guruhiy amaliy psixologiya sohasidir”.
 
O.Gorbushinaning  fikriga  ko‘ra,  “Trening  -  bu  shaxsni  o‘zgartirishga  qaratilgan  va 
hissiyotlarga boy bo‘lgan mashg‘ulotdir”
 
Treningni  klassik  psixologiya  yo‘nalishiga  ko‘ra  ma’nosi  shunday:  “Shaxsning  o‘zini 
anglashi,  guruhlarda  shaxslararo  munosabatlar  va  muloqotga  kirishish  ko‘nikma  va  malakalarini 
shakllantirishga qaratilgan guruhiy metodlar yig‘indisidan iborat bo‘lgan mashg'ulot”.
 
Treningni psixologik ta’sir sifatida qaragan L.A.Petrovskaya shunday ta’riflaydi: "Butun bir 
trening mashg‘uloti yoki har bir alohida mashg'ulot o'zaro  ta’sirlardan iborat bo’padi. O‘zaro ta’sir 
metodlari guruh^oki shaxsda ma'lum bir o‘zgarishlarni hosil qilishga yo‘naltirilgandir".
 
Trening atamasini tushuntirishda quyidagicha qarashlar ham mavjuddir;
 
Trening  tushunchasi  ta’lim,  rivojlanish  va  o‘qitish  tushunchalari  yordamida  aniqlashtiriladi. 
O‘qitish va trening tushunchalarini bir-biri bilan aralnshlirish kerakmas, lekin ayrim paytda trening 
o‘qitishning ma’lum bir shakli Imoblansa, ba’zida esa o‘qitishni treninglar orqali amalga oshirilishi 
ko‘pchilik tomomdan tan olinadi.
 
Shulami  hisobga  olgan  holda,  trening  tushunchasini  o‘qitish,  rivojlunish  kabi  tushunchalar 
bilan  uzviy  bogTiq  ekanligini  ta’kidlash  mumkin.  Shunday  ekan,  trening  o‘qitishning  bir  usuli 
sifatida rasmiy ta’limning O‘rnini bosish uchun enias, balki uni toTdirish uchun xizmat qiladi. Agar 
treningni  mashq  sifatidu  lushunilsa,  u  holda  ta’limiy  faollikning  shakllaridan  biri  hisoblanadi  va 
ta’lim  dnsturiga  kirib  boradi.  Aynan  shu  ma’noda  u  oliy  ta’limdan  keyingi  taTimning  turli 
tizimlurkla ham keng qo‘llaniladi.
 
Ammo  sof  psixologik  ma’noda  psixologik  treninglar  yuzasidun  ish  olib  borgan 
mutaxassislaming  fikrlari  boshqacharoq  boTib,  ulaming  aksuriyali  trening  mashg‘ulotlari  o‘yin  va 
mashqlar  orqali  amalga  oshirilishigu  huiuda  trening  jarayonida  ko‘nikma,  malakalar  hosil 
qilinishiga e’tibor qaratganlar. Jumladan,
 
I  Vachkovning  fikriga  ko‘ra,  “Shaxsni  barkamollashtiruvchi  treninglar  -  bu  psixologik 
ta’siming ma’lum bir yo‘nalishi boTib, guruhiy ishning faol usullarini qodlash asosida o‘tkaziladi”. 
Devid  Li  esa:  “Trening  tushunchasining  mohiyatini  “Guruhiy  treninglar  -  ikki  yoki  undan  ortiq 
kishilar ishtirok etadigan va ishtirokchilarda bilim, ko‘nikma va malakalar hosil qilishga qaratilgan 
har qanday larayondir”, deb tushuntiradi.
 
Yana  bir  ta’rif:  “Trening  -  insonning  bilimlari,  ko‘nikmalari  va  ustanovkalarini 
rivojlantiruvchi rejalashtirilgan va tizimga solingan o‘qitish mashg‘ulotlari bo‘lib, bu
 
mashg‘ulotlar  natijasida  inson  bir  yoki  bir  necha  faoliyatni  birvarakayiga  bajara  olish 
yodlarini o‘rganadi”
 
Psixologiya  tarixida  trening  o‘qi-tishning  keng  tarqalgan  shakli  faol  ijtimoiy-psi-  xoogik 
treninglar  bo‘lib,  L.A.Petrovs-  kiy  ijtimoiy-psixgik  treningga  ta’rif  berar  ekan,  uni  quyidagicha 
izohlaydi:  “Trening  -  shaxslararo  munosabatlardagi  ijtimoiy  ustanovkalar,  tajribalar,  bilim, 
ko‘nikma  va  malakalami  rivojlantirishga  qaratilgandir,  shuningdek,  u  muloqotda  kompetentlikni 
rivojlantirish vositasi hamdir”
 
G.A.Kovalev  esa  treningni  “...ijtimoiy  psixologik  o‘qitishning  aktiv  ijtimoiy  didaktik 
yo‘nalishidir”, deb ta’riflaydi.
 
Trening — guruhiy ishlashning faqatgina informasiyalar almashishning intensiv shakli bo‘lib 
qolmasdan,  balki  ishtirokchilarda  shaxsiy  tajriba  va  amaliy  ko‘nikmalami  shakllantirishga 
yo‘naltirilgan  mashg‘ulotdir.  Trening  jarayonida  turli  xil  muammo  va  vaziyatlami  “o‘ynash” 
natijasida  bu  vaziyatlami  tahlil  qilish,  o‘ziga  xos  tajribaga  ega  bo‘lish  asnosida  ishtirokchilar 
hayotdagi ayni shu vaziyatlarda nima qilish kerakligini anglab oladilar.
 
Trening termini ingliz tilidagi “train”, “training” so‘zlaridan olingan bo‘lib, ko‘plab ma’nolarga 
ega, ya’ni: o‘qitmoq, tarbiyalamoq, mashq (trenirovka) qilmoq kabi ma’nolarga ega. Xuddi shunday 
ko‘p ma’nolilik treningning ilmiy talqiniga aynan mos keladi.
 
Trening  so‘zining  lug‘aviy  ma’nosi  “mashq  qilish”,  “takrorlash”  ma’nolarini  bildirsada, 


 
6
psixologik trening haqida gap ketganda, bu atama ko‘pchilik tomonidan “muammolaming yechimi 
topiladigan  mashg‘ulot”  sifatida  qabul  qilinishini  yuqorida  ta’kidlab  oTdik.  Bu  sohada  ish  olib 
borgan  olimlarning  fikrlaridan  kelib  chiqqan  holda  aytish  mumkinki,  aslini  olganda  trening 
mashg‘ulotIari  kishilaming  muammolarini  hal  qilmaydi,  balki  shu  muammolaming  asosini  taxlil 
qila olish uchun lozim bo‘Igan ko‘nikma va malakalami hosil qiladi. Ya’ni, bizningcha TRENING 

Download 1,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   197




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish