Akadem I ya h. Odilqoriyev, N. Azizov, X. Madirimov davlat va huquq

XVI BOB. MUSTAQIL O‘ZBEKISTON DAVLATI VA HUQUQI 
1-§. O‘zbekiston Respublikasining davlat hokimiyati  
organlari tizimi 
XX asr oxirlariga kelib jahon xaritasida yana bir mustaqil, suveren 
davlat – O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. O‘zbekiston tinch yo‘l 
bilan o‘zining mustaqil davlatchiligiga ega bo‘ldi. Mustaqillik o‘zbek 
xalqiga o‘z tarixini va milliy-ma’naviy hamda huquqiy qadriyatlarini 
qayta tiklash imkonini berdi. Davlatimiz rahbari Islom Karimov 
ta’kidlaganidek: «Mustaqillik biz uchun muqaddas ma’naviy qadriyatlar 
va milliy an’analarga tayangan holda va tarzda yashash, ana shu bebaho 
merosni asrab-avaylash, kelgusi avlodlarga yanada boyitgan holda 
yetkazish demakdir»
1
.
Mustaqillik bois ijtimoiy-siyosiy jabhada tub burilish sodir bo‘ldi. 
O‘zbekiston xalqi o‘z davlatini tashkil etish va rivojlantirish imkoniyatiga 
ega bo‘ldi. Mustaqillikning qadri, xalqimiz uchun ahamiyati va uni asrash 
mas’uliyati xususida gapirib, yurtboshimiz «O‘zbekiston mustaqillikka 
erishish ostonasida» nomli asarida quyidagi fikrlarni bayon etdi: 
«Mustaqillik bizga nima berishini bilardik. O‘z taqdirimiz, farzandlarimiz 
kelajagini o‘zimiz hal etish imkoniyatiga ega bo‘ldik. O‘z yerimiz, 
boyliklarimizga sohiblik qila boshladik… Mustaqillik tufayli dunyoga, 
jahonga chiqdik… Dunyo xaritasida endi katta harflar bilan 
«O‘ZBEKISTON» deb yozib qo‘yiladigan bo‘ldi»
2
.
Mustaqillik sharofati bilan ma’naviy hayotimizda uyg‘onish yuz 
berdi. Tariximizni tikladik. Ona tilimizni angladik… Udumlarimiz, 
qadriyatlarimizga qaytdik. Bir so‘z bilan aytganda, o‘zligimizni angla-
dik… Siyosiy yo‘lda burilish bo‘ldi. Mustaqillikni e’lon qilib, uni qonun 
bilan rasmiylashtirdik
3
. O‘zbekiston Respublikasi uchun mustaqillik 
yillari qad rostlash, o‘zlikni anglash, istiqbol rejalarini belgilash hamda 
ulug‘vor maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan islohotlar davri bo‘ldi.  
1
Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. Ȼɢɡ ɬɚɧɥɚɝɚɧ ɣʆɥ – ɞɟɦɨɤɪɚɬɢɤ ɬɚɪɚԕԕɢɺɬ ɜɚ ɦɚɴɪɢɮɢɣ
ɞɭɧɺ ɛɢɥɚɧ ԟɚɦɤɨɪɥɢɤ ɣʆɥɢ. Ɍ.11. – Ɍ., 2003. – Ȼ. 19. 
2
 Qarang: Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɦɭɫɬɚԕɢɥɥɢɤɤɚ ɷɪɢɲɢɲ ɨɫɬɨɧɚɫɢɞɚ.
– Ɍ., 2011. – Ȼ. 426. 
3
 Qarang: O‘sha asar.– Ȼ. 425–426. 

---

 272
Boshqa mamlakatlar va davlatlar singari O‘zbekiston ham o‘zining 
bir necha ming yillik qadimiy hamda mustaqillik bilan bog‘liq zamonaviy 
tarixiga ega. Har bir davlatning o‘z tarixi bo‘lgani singari 
O‘zbekistonning ham o‘z tarixi, qaror topish ibtidosi hamda shakllanish 
bosqichlari bor. Respublikamizning mustaqillik davridan boshlanuvchi 
tarixini o‘rganishga oid ikki xil yondashuv mavjud. Birinchi holda uni 
1989-yildan boshlab o‘rganish kerakligi ta’kidlansa, ikkinchi yonda-
shuvda – 1991-yil sentabrdan boshlab o‘rganish lozimligi to‘g‘risidagi 
fikr ilgari suriladi. Har ikki yondashuv ham o‘sha davrdagi istiqlolga 
intilish va erishish bilan bog‘liq islohotlar, qabul qilingan siyosiy va 
konstitutsiyaviy qarorlar mohiyatiga tayanadi. Ayni vaqtda, har ikki holda 
ham O‘zbekiston davlati va huquqi bir-biriga uzviy bog‘liq tarzda bir 
tarixiy sharoitda hamda davrda shakllanishi e’tirof etiladi.  
Mustaqil taraqqiyot yillarida – tarixan qisqa bir davrda – O‘zbekiston 
yangi demokratik davlatchilikni barpo etish va insonparvar huquqiy 
tizimni qaror toptirish borasida ulkan marralarni qo‘lga kiritdi. Buning 
natijasida mamlakatimiz qiyofasi butunlay o‘zgarib, jahon 
hamjamiyatidagi o‘rni va nufuzi yuksalib bormoqda… Erishilgan bunday 
marralar – barqaror rivojlanib borayotgan iqtisodiyotga asoslangan, ochiq 
demokratik huquqiy davlat qurish, inson, uning manfaatlari, huquq va 
erkinliklari amalda oliy qadriyat darajasiga ko‘tarilgan, jahon miqyosida 
obro‘-e’tibor qozongan jamiyat barpo etish borasida biz o‘z oldimizga 
qo‘ygan yuksak maqsadga qaratilgan uzoq va murakkab yo‘lning bir 
qismidir
1
.
O‘zbekiston tarixini o‘rganishning yuqorida ta’kidlangan birinchi 
yondashuviga ko‘ra, uni 1989-yildan boshlash lozim degan fikrda ma’lum 
ma’no bor. Darhaqiqat, 1980-yillarning oxirlaridan boshlab respublikada 
iqtisodiy va siyosiy suverenitetni qo‘lga kiritishga yo‘naltirilgan chora-
tadbirlar ko‘rildi
2
.
O‘zbekiston Oliy Sovetining XI chaqiriq oxirgi sessiyasida 
«O‘zbekiston SSR Ministrlar Soveti… amalga oshirilayotgan siyosiy 
sistema islohotini, ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirishni 
1
 Qarang: Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. Ɇɚɦɥɚɤɚɬɢɦɢɡɞɚ ɞɟɦɨɤɪɚɬɢɤ ɢɫɥɨԟɨɬɥɚɪɧɢ
ɹɧɚɞɚ ɱɭԕɭɪɥɚɲɬɢɪɢɲ ɜɚ ɮɭԕɚɪɨɥɢɤ ɠɚɦɢɹɬɢɧɢ ɪɢɜɨɠɥɚɧɬɢɪɢɲ ɤɨɧɰɟɩɰɢɹɫɢ.
– Ɍ., 2010. – Ȼ. 5–6.
2
 Qarang: Ɇɭɫɬɚԕɢɥ ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɬɚɪɢɯɢ // Ɍɭɡɭɜɱɢɥɚɪ: ɇ. ɀʆɪɚɟɜ,
Ɍ. Ɏɚɣɡɭɥɥɚɟɜ. – Ɍ., 2000. – Ȼ. 27. 

---

 273
hisobga olgan holda respublikaning iqtisodiy suverenitetini kengaytirish-
ning asosiy yo‘llarini belgilasin», degan qaror qabul qilindi
1
.
1990-yil 23-martida O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti-
ning Plenumi bo‘lib o‘tdi. O‘zbekistonning siyosiy suvereniteti 
masalalariga oid muammolarini tahlil etish va tegishli konsepsiya ishlab 
chiqishga alohida e’tibor qaratildi. Shuningdek, mazkur anjumanda 
respublika siyosiy tizimi to‘g‘risidagi masala ko‘rib chiqildi, unda Islom 
Karimov real hokimiyat O‘zbekiston Kompartiyasidan barcha darajadagi 
xalq deputatlari kengashlariga, ya’ni davlat hokimiyati idoralariga 
berilishi lozimligini ta’kidlab, shunday dedi: «… Bugun yuzaga kelgan 
vaziyatda O‘zbekiston SSR Prezidenti lavozimini ta’sis etish muhim 
ahamiyat kasb etmoqda». «Binobarin, eng muhimi shundan iboratki, 
Prezident institutining joriy etilishi – respublikamiz uchun suverenitet va 
davlatchilikda prinsip jihatdan yangi bosqichga o‘tilishini bildiradi. 
Chunki bu shunchaki emas, balki haqiqiy davlatchilik hokimiyatining 
bunday tuzilmasini qo‘lga kiritish imkoniyatiga ega»
2
.
Mazkur holatdan kelib chiqib, 1990-yil 24-martida XII chaqiriq 
O‘zbekiston Oliy Sovetining birinchi sessiyasi mamlakatimiz tarixida ilk 
marotaba Prezidentlik lavozimini joriy etish to‘g‘risida qaror qabul qildi. 
Sessiya yakdillik bilan Islom Abdug‘aniyevich Karimovni O‘zbekiston 
SSR Prezidenti etib sayladi. O‘zbekistonda Prezident lavozimining ta’sis 
etilishi respublikaning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligi uchun kurash 
borasida qo‘yilgan dastlabki qadam edi.  
Demokratik davlat barpo etish jarayonida prezidentlik institutining 
joriy etilishining ahamiyati xususida fikr yuritib, I.A. Karimov quyidagi 
mulohazalarni bildirdi: Prezident zimmasiga yuklatilgan asosiy vazifalar 
quyidagilardan iborat: «1. O‘zbekiston SSRning siyosiy mustaqilligini 
mustahkamlash va yanada takomillashtirish, uni yangi va hayotiy 
mazmun bilan boyitish… 2. Prezident boshqaruvining muhim vazifalari-
dan biri respublikaning iqtisodiy mustaqilligini, o‘zini o‘zi idora qilishga 
va o‘zini o‘zi pul bilan ta’minlashga erishish… 3. Mehnatkashlarning, 
aholining hamma tabaqalari farovonligini oshirish, odamlarning talab-
ehtiyojlarini qondirish, ijtimoiy sohani tez sur’atlar bilan rivojlantirish – 
Respublikaning davlat hokimiyati va boshqaruv organlaridan, O‘zbekis-
1
 Qarang: ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɋɋɊ Ɉɥɢɣ Ʉɟɧɝɚɲɢɧɢɧɝ ɦɚɠɥɢɫɥɚɪɢ. ɋɟɧɬɹɛɪɶ
ԟɢɫɨɛɨɬɢ. 1989 ɣ.
2