Akadem I ya h. Odilqoriyev, N. Azizov, X. Madirimov davlat va huquq

devon  nazorat qilgan. Dargoh tizimidagi bu devonga devonbegi 
boshchilik qilgan. Devonbegi davlat moliyasini boshqargan va vazirliklar 
faoliyatini, xazinadan maqsadga muvofiq foydalanishlarini nazorat qilib 
turgan. 
Oliy devonning ahamiyati shu qadar baland bo‘lganki, manbalarda 
ba’zan uni dargoh bilan bir ma’noda ta’riflash hollari ham kuzatiladi. Oliy 
devonda har kuni to‘rt vazir: ya’ni, ijroiya idoralari nomidan Bosh vazir,
harbiy vazir, mulkchilik va soliq ishlari vaziri hamda moliya vaziri hozir 
bo‘lib, hisobot berib borgan. Sarhad va boshqa tobe mamlakatlar 
boshqaruvi bilan bog‘liq yana uch vazirlik - xolisa  ham devonbegiga 
hisobot berganlar. 
Dargohdagi muhim lavozimlardan biri – arzbegidir. U dargohga arz-
dod, shikoyat bilan kelganlar hamda mamlakatda sodir bo‘layotgan 

---

 149
voqealarga o‘z munosabatini bildiruvchilarni qabul qilishni uyushtirish, 
tushgan ariza, shikoyat va takliflarni oliy hukmdorga yetkazib turishga 
mas’ul bo‘lgan.  
Dargohda  adolat amiri lavozimi mavjud bo‘lib, u turli o‘lka va 
shaharlarda «sipoh va orasida urf-odatlarga oid janjalli ishlar haqida» 
boxabar bo‘lib, oliy hukmdorga hisobot va ma’lumot yetkazib turgan. 
Ma’lumot olingach, maxsus vakillar – aminlar  (ya’ni ishonchli vakillar) 
joylarga borib voqeani o‘rganib, taftish qilgan. Adolatni tiklab, tegishli 
choralar ko‘rgan va yozma hisobot bergan. Tobe yerlar to‘lovini yig‘ib 
kelish ham ularning vazifasi hisoblangan.  
Oliy farmonga ko‘ra joylarga borib harbiy yurish uchun lashkar 
to‘plash bilan tavochi  shug‘ullangan. Bu vazifa nihoyatda muhim 
bo‘lgani uchun u oliy hukmdordan keyingi yuqori darajadagi davlat 
mansabi deb qaralgan. Ma’lumki, tobe o‘lkalar, hukmron sulola vakillari, 
nufuzli amirlarga taqsimlab berilgan yurtlar oliy ko‘rsatma bo‘lganda 
tegishli harbiy kuch bilan doim shay turishlari ko‘zda tutilgan. Tavochilar 
esa xuddi mana shu avval boshdan belgilangan lashkar sonining taxt 
bo‘lishi, tayyorgarlik darajasi, ta’minoti ko‘ngildagidek talabga javob 
berishi, ko‘rsatilgan muayyan yo‘l bilan o‘z vaqtida yetib borishi kabi 
g‘oyatda mas’uliyatli tadbirlarga javob berganlar. Sharafiddin Ali 
Yazdiyning guvohlik berishicha, tavochilar bosh tavochi, piyoda askar 
tavochisi kabilarga taqsimlangan. Bosh tavochilar tumanot (o‘n minglik), 
hazorajot (minglik), sadajot (yuzlik) yetakchilaridan, viloyat kattalaridan 
qo‘shinni o‘z vaqtida, belgilangan son va sifat bilan yetkazib berish 
to‘g‘risida tilxat olganlar. Shu bilan birga tavochi harbiy yurish chog‘ida 
qo‘shinlarning joylashuvi, berilgan buyruqlarning ijro etilishi hamda 
tinchlik paytlarida katta qurilishlarda ish taqsimlash kabilar ham 
shug‘ullangan. Chunonchi, Baylaqon kanalini qazishda 60–70 km 
masofani har bir harbiy qismga taqsimlab berishga tavochilar bosh 
bo‘lgan. 
Dargohda shuningdek, Devonbegi (saroy vaziri)ga bo‘ysunuvchi bir 
qancha lavozimlar ta’sis etilgan. Ular bosh hojib va  hojiblar  (rasmiy 
tadbirlar tashkilotchilari va boshqaruvchilari), xazinador  (xazinachi), 
nosolar  (dargohda va oliy farmon bilan boshqa yerlarda, masalan, 
yurishlarda o‘tkaziladigan to‘y, bazmlar, katta ziyofatlarda stol tuzatishga 
bosh-qosh bo‘luvchi), jibachi  (qurol-aslaha saqlovchi), qushchi 
(podshohona ovlar uyushtirilganda maxsus o‘rgatilgan ov qushlarini olib 
yuruvchi, parvarish qiluvchi) va shu xizmatni boshqaruvchi qushbegi,
bakovulboshi  (saroy oshpazlarining boshlig‘i) va bakovullar, kotiblar 

---

 150
(bitikchilar),  choparlar, tabiblar, sozandalar, g‘azalxonlar, farroshlar,