Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Ижтимоий-иқтисодий инқироз ва мамлакатда ислоҳотчилик 
уринишлари. Феодал тизимнинг инқирози фақат деҳқонларнинг 
оммавий ҳаракатларидагина эмас, феодалларнинг ўзлари учун эски-
ча бошқаришнинг имкони йўқлигида ҳам намоён бўлаётганди. Ана 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

400
шуни англаш ўзига хос аслзодалар мухолифати пайдо бўлиши учун 
асос яратди. Мухолифатлик кайфиятлари ва ғоялари одатда аслзода-
ликнинг ҳокимиятдан четлатилган, даромадли ўринларга ҳам, етар-
лича ерга ҳам эга бўлмаган қисмида пайдо бўларди. Аммо бу ғоялар 
эски тузумни ағдаришга эмас, уни ислоҳотлар йўли билан янги ва-
зиятларга мослаштиришга йўналтирилган ғоялар эди.
Мухолифат юз йиллар аввал эски одатлар ва тартибларни 
мустаҳкамлаш учун шакллантирилган конфуцийлик таълимотини 
тафтиш қилишга чақирарди. Улар амалий фанларни (астрономия, 
математика, агрономия) ўрганишга чорлардилар, Европа мамлакат-
ларининг, дараклари Хитой орқали етиб келаётган, илмий ва тех-
ник ютуқларидан фойдаланишлари учун жон куйдирардилар ва 
ниҳоят, баъзи бир иқтисодий ва ижтимоий ўзгаришлар зарурлиги-
ни кўрсатардилар. Аслзодалар орасида «аниқ фанлар учун ҳаракат» 
(сирхак) номини олган ғоявий оқим учун характерли бўлган асосий 
белгилар ана шулардан иборат эди.
Сирхак ҳаракатининг йўлбошчиси жанубликлар партиясидан 
бўлган бой аслзода – Лю Хйон Вон (1622 –1673) эди. Бундан кей-
инги ислоҳотчилик уринишлари кўп жиҳатдан унинг ғояларига 
асосланганди. Ғарбий партиянинг ҳукмронлик даврида Лю Хйон 
Вон (тахаллуси Танге) сиёсий ҳаётдан йироқлашди ва ўз мулкида 
жойлашиб, ўзини адабий ва амалий машғулотларга бағишлади. У 
қулларни ва деҳқонларни ҳарбий ишга ўргатди ва уларни чет элли-
клар бостириб кирадиган ҳолатларга тайёрлади. У ўз кемаларига эга 
эди ва Хитой билан денгиз алоқалари ўрнатишга уринарди. «Танге 
Сурок»да (Танге ёзувларида) у ўзгаришлар зарурлигини очиқ айтган-
ди. Маданият ва маорифни ривожлантириш лойиҳалари билан бир-
га у, муаллифнинг фикрича, «ҳокимиятдан ўз манфаатлари йўлида 
фойдаланишларни тугатиб, мамлакатни соғломлаштириш»га олиб 
келадиган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар дастурини олға сурди.