Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Маданият. Польшадаги сиёсий ва иқтисодий инқироз мадани-
ятга ҳам таъсир этмасдан қолмади. Маданий ҳаётда борган сари 
иезуитларнинг роли ошиб борди. Станислав Конарский ва бошқа 
илғор жамоат арбобларининг жамиятни ислоҳ қилиш борасидаги 
ҳаракатлари руҳонийлар ва зодагонларнинг қаршилигига учради. 
Ҳукмрон қатлам орасида диний фанатизмнинг ўсиши Польша тар-
кибига кирган бошқа халқлар устидан иқтисодий зулм билан бирга 
диний-маданий зулмнинг ҳам ўрнатилишига олиб келди.
XVIII аср иккинчи ярмидан бошлаб маданиятда сезиларли юк-
салиш юз берди. Илгари иезуитлар ордени бошқаруви остида 
бўлган мактаблар, орден тарқатилгандан сўнг 1773 йилдан бошлаб 
эдукацион комиссия – Европада биринчи маориф вазирлиги ихти-
ёрига ўтди. Ушбу комиссия 1773 –1775 йиллари таълим соҳасида 
ислоҳотни ошириб, уни диний таъсирдан озод қилди, унга дунё-
вий характер берди ва поляк тилини таълим бериш тили сифатида 
ўрнатди. Г. Коллонтай томонидан амалга оширилган Краков универ-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

286
ситетининг ислоҳоти ҳам шу йўналишда бўлди. Ижтимоий фикрда, 
адабиётда ва санъатда маърифатчилик ғоялари қарор топди. Поляк 
маърифатпарварлари чет эл, аввало француз маърифатпарварлари-
нинг ғояларини поляк жамиятининг ҳолатидан келиб чиқиб татбиқ 
қилиш ғоясини илгари сурдилар.
* * *
Польша давлатининг йўқ қилиниши Европадаги реакцион 
кучларнинг миллий-озодлик ҳаракатига қарши курашида бир 
босқич бўлди. Поляк помешчиклари Польшанинг мустақиллигини 
йўқотиш эвазига ўзларининг ерларини сақлаб қолдилар. Польша-
нинг бўлиниши аслида уни бўлишда қатнашган учта давлат билан 
польяк йирик феодаллари ўртасидаги келишувнинг маҳсули бўлди. 
Бу акт польяк феодаллари учун инқилобдан сақланиб қолишнинг 
охирги имконияти эди. Сиёсий ва миллий зулм узоқ давом этди. 
Аммо польяк халқи ўз мустақиллиги учун курашни тўхтатмади.