Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Испания тахти учун уруш. Испания қироли Карл II нинг фар-
занди ҳам, ака-укалари ҳам йўқлиги сабабли унинг вафотидан сўнг 
испан тахтига ким эгалик қилиши Англия ва Франция саройларида 
катта қизиқиш уйғотаётган эди. Франция Людовик XIV нинг наби-
раси, Карл II нинг жияни Филипп Анжуйскийнинг номзодини, Ан-
глия эса Карл II нинг бошқа жияни, император Леопольд I нинг ўғли 
эрцгерцог Карлнинг номзодини қўяётган эдилар. Рақобатда Фран-
циянинг таъсири кучлилик қилди ва Карл II Филиппни ўзининг 
вориси деб эълон қилди. 1701 йили Мадридга келган Филипп Ан-
жуйский Филипп V номи билан Испания тахтига ўтирди. Шундай 
қилиб, Испанияда Габсбурглар ўрнига Бурбонлар сулоласи тахтга 
келди.
Французча тарбия топган, испан тилида сўзлашишни ҳам бил-
майдиган Филипп V қудратли бобоси, Франция қироли Людовик 
XIV нинг тўлиқ таъсири остида эди. Вице-қироллар ва испан му-
стамлакаларининг бошқа амалдорларига француз қиролининг 
топшириқларини сўзсиз бажариш, чет давлатлардаги испан элчи-
ларига эса Франция манфаатларига зид иш кўрмаслик, Людовик 
XIV нинг барча ҳаракатларини қўллаб-қувватлаш топширилди. 
Француз товарлари учун божхона тўловлари тўлиқ бекор қилинди, 
Людовик XIV қўшинлари Нидерландиядаги қатор қалъаларни эгал-
лади. Шу тариқа Испания Францияга қарам бўлиб қолди. Вужудга 
келган бу шароит Англияни хавотирлантириб қўйди. Чунки Фран-
циянинг янги мақомини тан олиш, дунё биринчилиги учун Англия 
мағлубиятини тан олиш билан баробар эди. Англия тез орада Фран-
цияга қарши кучли иттифоқ тузишга муваффақ бўлди. 1701 йили 
Гаагада тузилган «Буюк иттифоқ»қа Англия, Австрия ва Голландия 
кирди, кейинроқ эса Португалия, Савойя ҳамда Пруссия ва бошқа 
герман давлатлари ҳам бу иттифоққа қўшилишди. «Буюк иттифоқ» 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

276
қатнашчилари эрцгерцог Карлни Испаниянинг қонуний қироли деб 
эълон қилди ва Филипп V ва Людовик XIV га қарши уруш эълон 
қилдилар. Шу тариқа испан тахти учун уруш бошланди.
Уруш иккала томоннинг кетма-кет устунлиги билан узоқ да-
вом этди. 1711 йили бўшаб қолган Австрия тахтига эрцгерцог 
Карлнинг (император Карл VI номи билан) келиши иттифоқчилар 
учун кейинги уруш ҳаракатларини мақсадсиз қилиб қўйди. Бундан 
ташқари уруш натижасида Франциянинг сезиларли кучсизланиб 
қолганлигидан Англия ҳам қаноат ҳосил қилди. Натижада уруш 
Англия ва Франция ўртасида 1713 йил мартда имзоланган Утрехт 
сулҳи
билан якунланди. Сулҳга биноан Филипп V Испания қироли 
деб тан олинди, аммо Франция ва Испаниянинг битта монарх қўл 
остида бирлашиши тақиқланди. Гибралтар ва Менорка оролидаги 
Маон порти Англиянинг базалари деб эълон қилинди, Тоскананинг 
бир қисми, Милан, Неаполь, Сардиния ва Нидерландиянинг Ис-
панияга қарашли қисми Австрия назорати остига ўтди, Сицилия 
Савойяга берилди. Филипп V уруш давомида эрцгерцог Карлни 
қўллаб-қувватлаган каталонияликларни авф этиш мажбуриятини 
олди ҳамда англияликларга Испаниянинг Америкадаги мустамла-
калари билан савдо қилиш ҳуқуқи ва у ерга негр-қулларни олиб бо-
риш монопол ҳуқуқи (асьементо) берилди.
Шундай қилиб, уруш Испаниянинг янада сусайишига олиб кел-
ди. У ўзининг Европадаги катта ҳудудларидан, стратегик жиҳатдан 
муҳим аҳамиятга эга бўлган Гибралтар қўрғонидан ажралди.