Ўзбекистон республикaси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Темир идишларнинг турғунлиги кучли эмас, оксидланишга тез 
берилувчан бўлади, оқсид таомдаги оз миқдордаги кислотада ҳам 
эрувчан бўлади. Оқсидланиш натижасида темир тузи таомнинг 
рангини қорайтириб юбориши мумкин. Темир тузи витаминларни ҳам 

---

93 
емириши мумкин. Шунинг учун темир идишлардан, агар сирланмаган 
бўлса, озиқ-овқатда фойдаланиш мумкин эмас. Таом сиртидаги ёғ 
қатлами ҳаводаги кислород таъсирини тўсади, металлнинг занглашини 
чеклайди. 
Мельхиор ва нейзильбер идишлар асосан стол безатишда 
ишлатилади. Мельхиор (ниқель ва мис эритмаси) силлиқ ва 
мустахқамлиги билан фарқ қилади. Нейзильбер (мис ва қалайи 
қушилмаси) сифати жихатидан мельхиорга ўхшайди. Буларнинг хар 
иккаласи ҳам ўз хусусиятлари бўйича юмшоқ шилец беришга қулай, 
булардан чиройли шаклдаги идишлар ясаш мумкин. Сирланмаган 
идишлар фақат манзарали безатишлар учунгина ишлатилади. 
Буюмларнинг ички ва ташқи қисми қумуш суви ёки никел билан 
қопланади. Тирналишларга йул қўймаслик учун бу идишларни пўлат 
буюмлар билан бирга сақлаш тавсия қилинмайди. 
Эмалланган идишлар — бу пўлат, темир, чўяндан ясалган ички 
ва сиртқи томонидан эмалланган кастрюлкалар, челак, чойнақлар, 
тогора ва бошқалар. Эмаль мустахқам, иссиқбардош, юқори хароратга 
чидамли, ёрилмайдиган, кўчиб кетмайдиган бўлиши керак. У зарарсиз, 
таомга бирон зиён етқазадиган бўлиши мумкин эмас. Кейинги йилларда 
ишлаб чиқарилаётган эмаллар кимёвий, механик, термик таъсирларга 
олий даражада чидамлилиги билан аж-ралиб туради. Бу турдаги 
эмаллар билан қопланган идишлар яхши гигиениқ сифатларга эга: У 
органик кислота, тузлар, ишқор таъсирига чидамли, ювилиши осон, 
таомлар тайёрлаш ва уларни узоқ муддат сақлаш мумкин. Аммо уларда 
иккинчи таомлар пишириш тавсия этилмайди, чунки шавла 
пиширилганда таги куйиб кетиши ва эмал ишдан чиқиши мумкин. 
Эмалли идишларни ювишда ош содасидан, совундан фойдаланиш яхши 
натижа беради. Эмаль идишларни қаттиқ порошоклар билан ювиш, 
металл чўтка билан тозалаш ярамайди, эмали кўчиб кетади. Қозон 
тагига олса, уни ивитиб қўйилади ва ювилади.