M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Uchlamchi qoplovchi to‘qima — quruq po‘stloq (qobig‘).  
Ko‘p  yillik  daraxt  o‘simliklarning  poyalarida  bir  necha  yildan  so‘ng 
masalan,  qarag‘ay    daraxtida  8-10  yilda,  eman  daraxtida  25-30  yil  o‘tgach, 
quruqpo‘stloq egallaydi (14- rasm). 
Daraxt 
o‘simliklarida 
kambiy 
qavatining  uzluksiz  rivojlanishi  hisobiga 
daraxt  tanasi  eniga  yo‘g‘onlashadi. 
Natijada  periderma  qavati  ham  yoriladi. 
Poya  po‘stloq  qavatining  ichkarisida 
yangi fellogen qavati hosil bo‘ladi. 
 
14-rasm. Ko‘p yillik daraxtning quruq po‘stlog‘i 
 
Fellogen  o‘z  navbatida  yangi  probka  qavatini  ishlab  chiqaradi.  Natijada, 
po‘stloqning  po‘kak  ajratgan  qismlari  ko‘rib,  o‘lik  qoplovchi  to‘qima-quruq 
po‘stloq  (qobig‘)  hosil  qiladi.  Ko‘pincha  qobig‘  (o‘lik  qavat)  ichida  har  xil 
zararkunandalar joylashib poyaga zarar keltiradi. 
 
 
 

---

75 
 
MEXANIK TO‘QIMALAR 
 
      Mexanik  to‘qimalar  vazifasi  o‘simlikka  mustaxkamlik  berishdan 
iborat  bo‘lib,  uni  har  xil  mexanik  shikastlanishlardan  saqlaydi.    Bu 
to‘qima  tufayli  o‘simlik  poyasi  tik  holatni  saqlaydi.  Daraxtlar  og‘ir 
shox-shabbalarni ushlab turadi, hamda tashqi muhitning kuchli bo‘ron va 
shamollariga,  yomg‘ir  va  qorlarga  bardosh  beradi.  O‘simliklarning 
endigina  hosil  bo‘layotgan  yosh  organlarida  mexanik  to‘qimalar 
bo‘lmaydi.  Ular  hujayra  kobig‘ining  qalin  hamda  hujayradagi  turgor 
bosimning  kuchli  bo‘lganligi  tufayli  o‘zini  tutib  turadi.  Biroq  o‘simlik 
organizmining  o‘sib,  rivojlanishi  bilan  tashqi  muhit  ta’siriga  bardosh 
berish xususiyatiga ega bo‘ladigan mexanik to‘qimalar hosil bo‘ladi.  
Mexanik  to‘qimalar  shakli  jihatidan  bir-biridan  farq  qiladi.  Mexanik 
to‘qima  asosiy  organlarda  (poya,  novda,  o‘q  ildiz)  prozenxim  shaklida, 
barg,  mevalarda  esa  parenxim  shaklida  uchraydi.  Poyada  mexanik 
to‘qimalar  ildizdagiga  nisbatan  ko‘proq  rivojlangan.  Ular  ko‘pincha 
to‘p-to‘p  hujayralardan  tashkil  topgan  xolatda  yoki  shaklda  poyaning 
tashki qismida,  ya’ni po‘stloq  qismida uchraydi.  Shu bilan poyani egilib 
sinishidan,  ildizda  esa  aksincha,  mexanik  to‘qimalar  markaziy  qismida 
kuzatilib, ildizni yorilishdan saqlaydi. 
Mexanik 
to‘qima 
hujayralarining 
xarakterli 
xususiyati 
qobig‘ining 
ko‘pincha 
lignin 
moddasi 
singishi 
natijasida 
yog‘ochlanishidir.  Mexanik  to‘qimalar  kelib  chiqishi  o‘simlik 
organlarida joylashishiga qarab uch turga bo‘linadi: 
1. Kollenxima 
2. Sklerenxima 
3. Sklereid