M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Ikkilamchi  koplovchi  to‘qima  —  periderma.  Epidermis  uzoq 
yashamaydigan  to‘qima  bo‘lib,  ko‘p  yillik  o‘simliklar  novdasi  hayoti  birinchi 
yilning  oxirida  boshqa  yanada  pishiq  qoplovchi  to‘qima  bilan  almashadi. 
Buning  sababi  shuki  epidermis  yo‘g‘onlashayotgan  poyaga  moslashib,  eniga 
o‘sa olmaydi. U albatta yorilib ketadi va qisman tushib ketadi. Bundan tashqari 
daraxt  va  butalarning  qishlovchi  novdalari  epidermis  hujayralarning  yupqa 

---

73 
 
qatlamiga nisbatan kuchli himoyaga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ko‘p yillik 
o‘simliklar  novdasining  rangi,  yozning  ikkinchi  yarmidayoq  yashildan  asta-
sekin  qo‘ng‘irga  aylanadi.  Bu  ikkilamchi  qoplovchi  to‘qima  po‘kak  hosil 
bo‘lishi  natijasidir.  Po‘kakning  epidermisdan  farqi  shundaki,  u  po‘kak 
kambiysi  yoki  fellogen deb  ataladigan ikkilamchi  meristemadan hosil bo‘lgan 
ikkilamchi qoplovchi to‘qimadir. Ko‘pchilik o‘simliklarda (olma, o‘rik, olcha) 
fellogen  epiderma  ostidagi  bir  qator  xujayralarning  (subepidermal  qavatning) 
bo‘linishi  natijasida  hosil  bo‘ladi.  Ba’zan  periderma  birlamchi  po‘stloqning 
ichki  tomonidagi  hujayralardan  ham  hosil  bo‘lishi  mumkin.  Bu  xodisani 
qoraqat o‘simligida ko‘rish mumkin. Ko‘p yillik o‘simliklarda kuzda epidermis 
tagidagi  subepidermal  qavatidan  fellogen  hosil  bo‘lib,  tashqi  tomonga 
fellemani  (po‘kak),  ichkariga  esa  fellodermani  ishlab  chiqaradi.  Demak, 
periderma  uch  qavatdan:  fellema,  fellogen  va  fellodermadan  tashkil  topgan 
(13-rasm). 
 
13- rasm. Marjon o‘simligining periderma va yasmiqchalarning mikroskop ostidagi 
ko‘rinishi. 
1-epidermis qoldiqlari, 2- yasmiqchani to‘ldirib turuvchi to‘qima, 3- periderma, 3a -
fellema, 3b-fellogen, 3v-felloderma. 
 
Fellema  (po‘kak)  ko‘p  qavatli,  bir-biriga  zich  joylashgan,  xujayraaro 
bo‘shliqlari  bo‘lmaydigan,  o‘lik  hujayralardan  tashkil  topgan.  Hujayra  po‘sti 

---

74 
 
suberingni shimib olgan, ichki qismi xavo bilan to‘lgan bo‘ladi. Shuning uchun 
po‘kak 
o‘simlikni 
ortiqcha 
suv 
bug‘latishdan, 
zararkunanda 
mikroorganizmlarning ichki to‘qimalarga o‘tishdan, sovuqdan muhofaza qiladi. 
Fellogen (hosilqiluvchi to‘qima) bir qator tirik hujayralardan tashkil topgan, 
asosiy parenxima hujayralariga o‘xshash bo‘ladi. Periderma hosil bo‘lishi bilan 
yashil  rangdagi  poya  qo‘ng‘ir  rangga  o‘tadi.  Periderma  hosil  bo‘lishi  bilan 
epidermisdagi 
yoriqchalarning 
o‘rnida  yasmiqchalar  hosil  bo‘ladi. 
Yasmiqchalar  to‘ldiruvchi  to‘qimalardan  iborat  bo‘lib,  ular  siyrak  joylashgan. 
Bu  siyrak  joylashgan  to‘qimalar  orqali  suv  parlanish  va  havo  almashinishi 
jarayoni sodir bo‘ladi.