M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Fermentlar.  Fermentlar  yoki  enzimlar  hujayraning  barcha  organoidlarida 
bo‘lib,  oqsil  moddalaridan  iborat  biologik  katolizatorlardir.  Ular  hujayrada 
kechadigan kimyoviy jarayonlarda faol qatnashadi, jarayonni tezlashtiradi yoki 
sekinlashtiradi.  Fermentlar  hujayrada  ro‘y  beradigan  barcha  biokimyoviy 
jarayonlarda  aktiv  katnashadi,  birok  reaksiya  mahsuloti  tarkibiga  kirmaydi. 
Demak,  fermentlar  katalizator  hisoblanib,  anorganiq  katalizatorlardan  yuqori 
turadi.  Fermentlar  kelib  chiqishiga  ko‘ra  protoplazma  bilan  bog‘liq,  lekin 

---

48 
 
keyinchalik  ular  bilan  aloqasini  yo‘qotadi.  Shuning  uchun  hujayra  buzilgan 
taqdirda  ham  fermentlar  o‘z  faoliyatini  yo‘qotmaydi.  Masalan,  achitqi 
hujayrasidan  ajratib  olingan  saxaroza  fermenti  laboratoriya  sharoitida 
saxarozaga gidrolizlab, glyukoza va fruktozalarni hosil kiladi. 
Ayni  vaqtda  fermentlarning  turi  tahminan  2000  mingga  boradi.  Har  bir 
ferment  alohida  xususiyatiga  ega  bo‘lib,  ma’lum  bir  vazifani  bajaradi.  Ular 
asosan qaytar reaksiyalarda ishtirok etadilar. 
Fermentlarning  faoliyatiga  tashqi  muhit  juda  katta  ta’sir  etadi.  Issiklik  45° 
gacha borganda fermentlarning faoliyati kuchayadi, lekin 50° dan oshib ketsa, 
faoliyati susayib, 100° ga yaqin bo‘lganida nobud bo‘ladi. 
Fermentlar bajaradigan vazifasiga qarab bir qancha guruhga bo‘linadi. 
Oksidaza  fermentlari  ishtirokida  hujayradagi  oksidlanish  jarayoni  sodir 
bo‘lib, ular nafas olishda faol katnashadi. Oksidazaga yaqin fermentlar achish 
jarayonini muntazam boshqaradi. 
Proteaza fermentlari ishtirokida oqsillar sintez kilinadi va parchalanadi. 
Esteraza  fermentlari  murakkab  efirlarni  spirt  va  kislotalarga  ajratadi.  Bu 
guruhga  kiradigan  eng  faol  ferment  lipaza  yog‘larni  glitserin  va  yog‘ 
kislotalariga  parchalaydi.  Karbogidraza  fermentlari  turli  uglevodorodlar 
gidrolizida  faol  qatnashadi.  Bu  guruhga  oid  amilaza  yoki  diastaza  fermenti 
ishtirokida kraxmal gidrolizlanib, qand moddasidan maltozani hosil qiladi. 
Fermentlar  tirik  hujayralarda  modda lar  almashinuvida  boradigan 
jamiki  jarayonlarni  vujudga  kelti rib,    hujayrada  kechadigan 
jarayonlarda:  nafas  olishni  tartibga  soli sh,  oksidlanish-qaytarilish 
jarayonini boshqarish, oziqlanish, o‘sish kabi vazifalarni bajaradi.