M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Mineral  tuzlar.  Tabiatdagi  deyarli  hamma  o‘simliklarda  turli- 
tuman  mineral  tuzlar  to‘planib,  ular  har  xil  shaklda  uchraydi.  Ular 
hujayradagi 
chiqindi 
modda 
hisoblanadi. 
Masalan, 
mineral 
tuzlardan  nitratlar  (selitralar),  fosfatlar,  xloridlarni  keltirish 
mumkin. 
Nitratlar  begona  o‘tlarda,  dukkakdoshlarda,  sho‘radoshlarda  va 
kungaboqarda  ham  uchraydi.  Nitratlar  asosan  poya  o‘zagi  va 
po‘stloqda  to‘planadi.  Fosfatlar  yosh  o‘simliklarning  o‘suvchi 
qismlarida  bo‘ladi.  Xloridlar  sho‘r  yerlarda  va  dengiz qirg‘oklarida 
o‘sadigan  o‘simliklarda  uchraydi.  Ular  asosan  barglarda  bo‘lib, 
poya o‘zagi va po‘stloqda kamroq uchraydi. 
O‘simlik  hujayralarida  har  hil  shakldagi  qattik  moddalardan 
kalsiy  oksalat  tuzlari  kristall  shaklida  hosil  bo‘ladi.  Kristallar 
quyidagi ko‘rinishlarda shakllanadi (6 - rasm); 
1. Yakka  kristallar  —  uchburchak,  to‘rtburchak,  kub  shaklidagi 
oddiy yoki murakkab kristallar (piyoz p o‘stida). 
2. Rafidlar  —  ignasimon,  ikki  uchi  o‘tkir  kristallar  to‘plami 
(marvaridgul). 
3. Druzlar 
— 
yulduz 
shaklidagi 
ko‘pqirrali 
kristallar 
(bangidevona bargida). 

---

46 
 
4. Qumli  kristallar  mayda  kristallar  shaklida  bo‘lib,  ayrim  hujayralarning 
bo‘shliq, qismini to‘ldirib turadi va ularni qumli haltachalar deb ham yuritiladi. 
Ular belladonna bargida uchraydi. 
5. Sistolitlar  barg  epidermisida  vujudga  kelib,  uzum  shingiliga  o‘xshash 
bo‘ladi.  Uning  tarkibi  kalsiykarbonat  yoki  kremnezemdan  iborat.  Sistolitlar 
qichitqigullilar va tutdoshlar oilasida xarakterli belgi hisoblanadi. 
Kristallarning  shakllari  ayrim  o‘simlik  oilalari  uchun  o‘ziga  xos  belgi 
hisoblanadi. 
Shunga 
ko‘ra 
farmakognoziya 
fanida  o‘simliklarning 
maydalangan  bo‘laklaridan  nomlarini  aniqlashda  harakterli  belgi  sifatida 
hizmat kiladi. 
 
 
6- rasm. Hujayradagi kristall turlari 
 
A – piyoz (Allium cepa) po‘stidagi yakka kristallar; B – begoniya (Begonia manicata) 
o‘simligining barg bandidagi  yakka va druz kristallar; V - kupen (Polygonatum officinale) 
o‘simligining ildizpoyasidagi rafid kristallar; G - stiloid eyxgornii - Eichhornia crassipes) bargida; D 
-  qumli kristallar kartoshkada - Solanum tuberosum).