M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova



Download 9,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/242
Sana23.09.2021
Hajmi9,23 Mb.
#183085
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   242
Bog'liq
2 5285202826778119839

7- rasm. A - kartoshka (Solanum tuberosum); B - bug‘doy (Triticum aestivum); V - so‘li 
(Avena sativa); G - sholi (Oryza sativa); D - makkajuxori (Zea mays); E - grechixa 
(Fagopyrum sagittatum). 


55 
 
 
Kraxmal  donachalarining  qatlamlarini  hosil  kiluvchi  qatlam 
markazi  o‘rtada  bo‘lsa,  konsentrik  kraxmal  deb  ataladi.  Konsentrik 
kraxmallar  bug‘doy,  arpa,  sholi  o‘simliklarida  hosil  bo‘ladi. 
Kraxmalning  qatlam  markazi  chetda  joylashgan  bo‘lsa,  ekssentrik 
kraxmal  deb  ataladi.  U  kartoshka  tugunagida  shakllanad i.  Qatlam 
markazi  bitta  bo‘lsa  oddiy kraxmal bir  nechta  bo‘lsa  murakkab kraxmal 
donachalari  deb  ataladi.  Agar  qatlam  markazi  bir  nechta  bo‘lib, 
umumiy  qavat  bilan  o‘ralsa  yarim  murakkab  kraxmal  donachalari  deb 
ataladi (kartoshka tugunagida). 
Bakteriya  va  zamburu g‘larda  kraxmal  o‘rnida  oziq  modda 
sifatida polisaxarid glikogen to‘planadi.  
Kraxmal  oziq-ovqat  tayyorlashda,  to‘qimachilik,  qog‘oz,  atir -
upa  sanoatida  ishlatiladi.  Diabet  kasalligini  davolashda,  shakar  o‘rnini 
bosadigan modda sifatida, qoqio‘t ildizidan olinadigan inulindan foydalaniladi. 
Inulin  kimyoviy  tarkibi  jihatdan  kraxmal  bilan  bir  xil,  lekin  koeffitsientai 
buyicha farq qiladi. 
 
HUJAYRA PO‘STI 
 
Hujayra  po‘sti  protoplastning  hayotiy  jarayonida  hosil  bo‘ladi.  Hujayra 
po‘sti  juda  pishiq  bo‘lsa  ham  hujayraning  o‘sishiga  va  cho‘zilishiga  halaqit 
bermaydi.  Chunki  ularning  tuzilishi  va  kimyoviy  tarkibi  shunga  moslashgan. 
Yosh  hujayra  po‘sti  rangsiz  nozik  bo‘lib,  quyosh  nurini  o‘ziga  yaxshi 
singdiradi. U orqali suv va sodda tuzilgan  moddalar bemalol  o‘ta oladi. Faqat 
yuqori  molekulali  moddalar  yaxshi  o‘tmaydi.  O‘simliklarning  butun  hayoti 
davomida  hujayra  po‘sti  saqlanib  qoladi,  hatto  o‘lik  hujayralarda  ham  oz 
bo‘lsada ishtirok etadi. Bu vaqtda hujayra po‘sti o‘tkazuvchanlik yoki mexanik 
tayanch vazifasini bajaradi. 


56 
 
Tuban o‘simliklarda bakteriya,  zamburug‘larning sodda tuzilgan  vakillari 
va  ayrim  suv  o‘tlarda  hujayra  po‘sti  bo‘lmaydi.  Bunday  hujayralarning 
protoplasti  tashqi  tomondan  yupqa  elastik  qatlam-plazmatik  membranalar  
bilan chegaralanadi. 
Yuksak  o‘simliklarning  hujayrasi  tashqi  tomonidan  qattiq    po‘st-
sellyulozabilan  o‘ralgan  bo‘ladi.  Hujayra  po‘sti  hujayraga  shakl  beradi  va 
bir  hujayrani  ikkinchisidan  ajratib  tashqi  muhit  ta’siridan  saqlaydi. 
Sellyuloza(  S
6
N
10
O
5
)n  kimyoviy  jihatdan  turg‘un  elastik  va  pishiq  modda 
bo‘lib,  molekulasi  glyukoza  qoldiqlari  alohida  bog‘    β-glyukozid  bog‘i 
orqali  bog‘lanishidan  hosil  bo‘ladi.  Sellyuloza  zanjirlari  o‘zaro  bog‘lanib, 
diametri 5-7 nm va uzunligi 60 nm keladigan elementar mitsellalarni hosil 
qiladi. Bir necha elementar mitsellalar yaqin joylashib sellyulozaning asosiy 
struktura  birligi  –  mikrofibrillalarni  hosil  qiladi.  Mikrofibrilalar 
tayoqchasimon  bo‘lib,  diametri  350  nm  keladi.  Mikrofibrilalar  o‘zaro  zich 
joylashmaydi,  ularning  oraliqlardagi  bo‘shliq  pektin  moddasi  bilan  to‘ladi 
(8- rasm). 
 
 
8-rasm. Hujayra devorining  
tuzilishi. 
1-makrofibrillar,  
2-mikrofibrillar, 
3-mitsellalar, 4-o‘rta plastinka, 
5-ikkilamchi  qobiq qavatlari, 
6- hujayraning birlachi qavati 
 
 
 
Hujayra po‘stida 400 donagacha mikrofibrilalar qo‘shilib plastinka yoki tola 
shaklidagi fibrillalarni hosil qiladi.  
Sellyuloza  kimyoviy  jihatdan  barqaror  issiq  va  sovuq,  ta’siridan 


57 
 
o‘zgarmaydi,  oddiy  kimyoviy  eritmalarda  erimaydi.  Sellyuloza  xlor-sink-yod 
eritmasi  ta’sirida  ko‘k  rangga  bo‘yaladi.  U  juda  barqaror  tarangligi  va 
elastikligi bilan juda pishiq bo‘lgani uchun gazlamalar to‘qiladi. 
Ba’zi o‘simliklarning hujayra po‘sti sellyulozaning  gemitsellyuloza (yarim 
kletchatka)  deb  ataladigan  alohida  shakl  o‘zgarishidan  tuzilgan  bo‘ladi.  
Gemitsellyuloza  ham  pishiq  bo‘ladi  lekin  shakarga  oson  aylanishi  bilan 
sellyulozadan  farq  qiladi.  Hujayra  po‘stidagi  gemitsellyuloza  ko‘pincha 
o‘simlik  uchun  oziq  modda  sifatida  to‘planadi  va  sitaza  fermenti  ta’sirida 
gidrolizlanib sarf bo‘ladi. 
Hujayra  po‘stida  yuqorida  qayd  qilingan  moddalardan  tashqari  pektin 
moddalari  ham  uchraydi.  Pektinlar  ham  polisaxaridlar  bo‘lib,  ikki  qo‘shni 
hujayra  po‘stini  bir-biriga  bog‘laydi.  Pektin  ishqorlarda  kovok  sariq  rangga, 
metilen ko‘ki ta’sirida esa ko‘k binafsha rangga bo‘yaladi. Qora tush ta’sirida 
esa pektin bo‘yalmaydi.  
Hujayra  po‘sti  shakllanish  davrida  tarkibiy  jihatdan  katta  o‘zgarishlarga 
uchraydi. 
Ularda 
yog‘ochlanish, 
po‘kaklashish,  shilimshiqlanish  va 
minerallashish jarayonlari sodir bo‘ladi. 

Download 9,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish