ME’DANING TUZILISHI
Me’dada anatomik ji-hatdan kardial, tub, tana va pilorik qismlar tafo-vut etiladi. Me’da devori shilliq,
shilliqosti, mushak va seroz parda-lardan (199-rasm) iborat.
SHilliq parda. Me’da shilliq pardasining^Z^ yuzasi uning burmalari, maydonchala-
ri va chuqurchalari hisobiga notekis bo’ladi. Me’da burmalarining (plica gastrica) hosil
bo’lishida shillitc osti pardalar qatnashadi, Burmalar doimiy tuzilmalar bo’lmay, faqat
bo’sh me’dagina ko’rinadi, me’daga ovk,at tui!ganda esa yo’qolib ketadi. Me’da maydon-
chalari (areae gatricae) shilliq pardaning bir-biridan egatchalar orqali ajralib turgan
sohalaridir. Ular ko’p burchakli shaklga ega bo’lib, eni 1 mm dan 16 mm gacha yotadi.
Maydonchalarning hosil bo’lishiga sabab, me’da bezlari to’da-to’da bo’lib joylashib, bir-biridan
biriktiruvchi to’qimaning yupqa qatlami bilan ajralib turadi. SHu birikgiruvchi to’qima qatlami me’da
maydonchalarkning chegarasini hosil qiladi. Me’da chuqurchalari (fo veolae gastricae) epitzliyning
xususiy plastinkaga botib kirishndan
hosil bo’lib.ularning umumiy soni 3 mln ga etadi. CHuqurchalar me’daning hamma yuzasida
uchraydi, ammo turli qismlarida ularning chu tcurligi har xil bo’ladi. Me’daning kardial va fundal
bo’limlarida ular anchagina sayoz bo’lib, shilliq pardaning 1/4 qismigacha etib bor-sa, pilorik
bo’limda ancha chuqur bo’ladi va shilliq pardaning yarmiga-cha etib boradi. Me’da chuqurchalarining
tubiga xususiy plastinkada yotgan bezlar ochiladi.
318
199-rasm. Me’da fundal qisminnng Devorp Gematsksilnn-eozin bilan bo’yalgan. Oa. 3,5
ok. 10. 1 - shilliq parda: 2 - shilliq osti pardasp; 3 - mushak parda; 4 - ssroz parda.
200- rasm. Qizilo’ngachning me’daga o’tish qismi. Gematoksilin-eozin bilan bo’yalgan. 06. 3,5. ok.
10. 1- qizilungach shilliq pardasining ko’p qavatli yassi epiteliysi; 3J-me’da chuqurcha-lari; 4-shilliq
pardaning xususiy qavati; 5 - qizilo’ngachning kardial bezlari;
6 - me’da bezlarch; 7 - qon tomirlar.
319
Me’da shilli1\ pardasining yuzasi hamma joyda bir qavatli priz-matik qoplovchi epiteliy bilan
qoplangan bo’lib, uning qizilo’ngach epiteliysi bilan chegarasi aniq ajralib turadi (200-rasm). Me’da
epiteliysining o’ziga xos xususiyati uning "bez tabiatiga ega ekanli-gidadir. Me’daning barcha
qoplovchi (sirtqi) epiteliy hujayralari (epitheliocyti superficialis gastrici) doimiy ravishda shilliq
tabiatli (mukoid) sekret ajratadi. Har bir qoplovchi hujayrada ikki qism: apikal va bazal qismlari aniq
ajralib turadi (sxema). Bazal memb-ranaga tegib turgan bazal qismida oval shaklda yadro yotib, uning
us-tida Gol’ji kompleksi joylashadi. Apikal qism har xil shakl va kattalikdagi mukoid sekret donalari
bilan to’lgan (202-rasmga q). Qoplovchi epitelial hujayralarning apikal yuzasida mikrovorsinka-lar
machjud bo’lib (201-rasm), yon yuzalarining plazmatik membranasi ko’plab interdigitatciyalar hosil
qiladi. Qoplovchi epiteliyning mah-suloti (sekreti) shilliq parda ustida mukoid parda hosil qilib, uni
201- rasm. Me’da qoplama epiteliy hujayralari sathining rastrlovchi mik-roskopda ko’rinishi. xZOO
(K. I. Rasulov rasmi)
1 - hujayralararo b}shliq; 2 -hujayralarning usimtalari.
me’da shirasining ta’siridan va dag’al ovqat parchalarining shikast-lashidan asraydi.
SHilliq pardaning xususiy plastinkasida me’da bezlari joylashgan, ular orasida esa siyrak tolali
shakllanmagan bi-riktiruvchi to’qimaning yupqa qatlamlari yotadi. SHu biriktiruv-chi to’qimada
doimo limfoid elementlar bo’ladi, ular ba’zan tarqoq (diffuz) holda joylashsa, ba’zida yakka-yakka
yotuvchv sollitar follikullarni hosil qilardi. Sollitar follikullar ko’proq me’daning o’n ikki barmoq
ichakka o’tish joyida uchraydi.
SHilliq pardaning mushak plastinkasi uch qavatdan: i ch k i. va tashqi aylana hamda o’rta bo’ylama
yo’nalgan sil-liq mushak hujayralaridan iborat. Ayrim mushak hujayralari shu plastinkadan xususiy
plastinkaning biriktiruvchi to’qima-siga o’tadi. Mushak hujayralarining qisqarishi shilliq parda-king
harakatchanligini ta’minlaydi va me’da bezlaridan sek-retni chiqarishga ko’maklashadi.
320
Me’da bezlari (gl. gastricae) uning turli bo’limlarida
bir xil tuzilishga ega bo’lmaydi. Uch me’da bezlari tafovut qi-linadi: fundal yoki me’daning xususiy
bezlari, pilorik va kar-dial bezlar. Bezlarning eng ko’pi fundal bezlar bo’lib, ular me’daning tana va
tub qismlarida joylashgan. Kardial va pi-lorik bezlar esa me’daning tegishli bo’limlarida joylashadi.
202- rasm. Me’da shilliq qavatining qoplama hu-jayrasi va me’da fundal bszi bir qismining ul’-
tramikroskopik tuzilishi (sxema) (M. M. Ismoilov rasmi).'^'^
J
:
1 - met-da chuqurchasiG
1
2 - bez bo’shlig’i; 3 - bez Rir de-vorining fragmeg’pi; 4 - bez qarama-
qarshi devoryaning fragmenti; 5 - qoplovchi \u-jayra; 6 - bo’yin >ujaypa-si; 7-qo’shchmcha
xujaG’fa; 8 - bosh hujayra; 9 - parietal hujayra; 10 - bez bo’shlng’i-ga ochiluvchi zndokrin hu-jayra;
11-bez bo’shlig’iga echilmaydmgan endokrin hu-jayra; 12 - bazal mechbrana: 13 - hujayra ichi
kanalchala-ri; 14-yadro; 15 - sekret donachalari; 16 - zndoppazua-tik t?r; 17 - biriktnruvchi tchqima;
18-qon kapillyari; 19- epdoteliy hujayra; 20 - erktrotcit; 21 - limfotcit; 22 - plazmatnk hujayra; 23-
nerv oxchrlari; 24 - bi-rnktiruachi t
321
Me’daning fundal yoki xususiy bezlari (dll. gastricae propria;) juda ko’p bo’lib, ularning soni odamda
35 mln ga etadi. Xar bir bezning sathi 100 mm
2
atrofida, fundal bezlarning umumiy sektor-yuzasi esa
3- 4 m
2
etadi. Tuzilishiga ko’ra fundal bezlar oddchy tar-moqlanmagan yoki qisman tarmoqlangan
naysimon bezlardir. Bitta bez-ning uzunligi 0,65 mm, diametri 30 - 50 mkm atrsfida bo’ladi. Fun-dal
bezlarda bo’yin (isthmus), tana (corpus) va tub (fundus) qismlari tafovut qilinadi. Tana va tub qismlari
bezning asosiy sekretor bo’-limini tashkil qilsa, bo’yin qismi chiqaruv nayi vazifasini bajaradi va
me’da chukurchasiga ochiladi. Beznkng tubi shilliq pardaning mu-shak plastinkasiga borib etadi.
Fundal bezlarda besh xil: bosh, parietal, qo’shimcha, bo’yin hamda endokrin hujayralar tafovut
qilinadi (202, 203-rasmlar).
Bosh hujayralar (exocrinocyti princcipales) asosan bezning ta-na va tub qismlarida joylashadi. Bu
hujayrala!. tcilindrsimon shaklga ega bo’lib, yumaloq yadrosi hujayra markazida joylashgan.
Hujayralarda apikal va ba’zal qismlar tafovut qilinadi.
Apikal qismida oqsil tabiatli sekret donachalari bo’ladi. Bazal qismi bazofil bo’yalib, bu erda
hujayralarning yaxshi ri-vojlangan sintetik apparati joylashgan. Elektron mikroskop yordamida bosh
hujanralarning apikal yuzasida qisqa va yo’g’on mikrovorsinkalar borligi aniqlangan. Sekret
donachalarining diametri 0,9-1 mkm bo’ladi. Gistoximiyaviy usul bilan bosh hu-jayralarda
pepsinogen (zimogen) profermenti ishlanishi aniq-langan. Pepsinogen xlorid kislota ishtirokida
o’zining aktiv formasi bo’lgan pepsinga aylanadi. Sutni ivitishda qatnashadi-gan ximozin ham bosh
hujayralarda ishlanadi deb hisoblana-di. Bosh hujayralar sekret ishlash jarayonida o’zgarib turadi.
Sekretor faoliyatining kuchayishi va sekretni to’planishi davri-da bu hujayralar yiriklashib va ularda
sekret donachalari, yaqqol ko’rinadi. Sekreti chiqib ketgandan so’ng hujayra kichikla-shadi va
ularning tcitoplazmasidagi sekret donachalari soni kes-kin kamayadi. Adashgan nerv ta’sirlanganda
bosh hujayralardan pepsinogen donachalarining tezda ajralib chiqishi tajribalar-da tasdiqlangan.
Parietal (o’rab turuvchi)hujayralar (exocrinocyti parie-tales) bosh va qo’shimcha hujayralardan
orqaroqda joylashib, ularning bazal qismlariga jips tegib yotadi (202-rasm). Ular me’da bezlari-ning
eng yirik hujayralari bo’lib, noto’g’ri yumaloq shaklga ega, yi-rik yadrosi tcitoplazmaning markaziy
qismida joylashadi. Parietal Hujayralar asosan bezning tana va bo’yin qismlarida yakka-yakka holda
joylashadi. Hujayra tcitoplazmasi dsnador tuzilishga ega bo’lib, oksifil bo’yaladi. Parietal hujayralar
elektron mikroskopik tuzili-shining o’ziga xos xususiyati shundaki, ularda juda ko’p mikrovorsin-
kalar tutuvchi maxsus hul
Hujayra ichi kanalchalari bosh va qo’shimcha Hujayralar orasida joylashgan hujayralararo
kanalchalarga yoki to’g’-ridan-to’g’ri bez bo’shlig’iga ochiladi. TCitoplazmasida kristallarga boy
mitoxondriyalarning juda ko’p bo’lishi parietal hujayralar uchun xarakterlidir. Mitoxon-driyalar
orasida silliq endoplazmatik to’r hosilasi bo’lgan mayda pufakchalar joylashadi, shuning uchun
hujayra tcitoplaz-masi katak-katak ko’rinishga ega bo’ladi. Ilgari parietal hu-jayralar xloridlarni
ishlab chiqaradi deb hisoblanar edi. Ho-zirda parietal hujayralarning vodorod (N+) ionlarini ishlab
chiqarishi aniqlangan. Vodorod ionlarining hosil bo’li-shida karboangidraza fermenti muhim rol’
o’ynaydi. Bu fer-ment ishtirokida parietal hujayralar tcitoplazmasida SO
2
va NgO birikishidan
karbonat kislotasi (N
2
SO
3
) hosil bo’ladi. Karbonat kislotasi o’z navbatida vodorod (N+) va bikarbonat
(NSO
3
~) ionlariga ajraladi. Hosil bo’lgan N+ ioni mayda pu-fakchalar qobig’ida bo’lgan N
+
- ATF
aza ta’sirida pufakchalar-ga yig’iladi. Mayda pufakchalar esa parietal hujayraning hu-jayra ichi
kanalchalari devoriga borib qo’shiladi. Natijada N
+
ionlari avval hujayra ichi kanalchasiga, so’ngra
fundal bezning bo’shlig’i orqali me’da chuqurchasiga chiqadi. Bu erda N+ ionlari xlor ionlari bilan
birikib xlorid kislotani hosil qiladi.
322
203-rasm. Me’da fundal bezining elektron mikrofotografiyasi. x1800.
1_bosh hujayra; CH - parietal hujay
R
a; 3 ~ qo’shimcha hujayra; 4 - endokrin hujayra; 5-
qon ktillyari.
Qo’shimcha yoki shilliq hujayralar (mucocyti) ko’-pincha bezning tana qismida joylashib, past
323
prizmatik shaklga ega. Hujayraning bazal qismida yassilangan yadro joylashadi, Qo’shimcha
hujayralar qoplama epiteliysi mahsulotlaridan farqlanadigan, shilliqsimon modda ishlab chiqaradi.
Ba’zi olimlarning ta’kidlashicha, bu hujayralar sirtida mukoid mod-dadan tashqari oqsil ham bo’ladi.
SHuning uchun ham, qo’shimcha hujayralar mukoid - peptid hujayralar nomini olgan. Elek-tron
mikroskopda qo’shimcha hujayralarning apikal qismida kam miqdorda kalta, bir xil kattalikda
bo’lmagan hujayra o’simta-lari ko’rinadi. Hujayralar sekret to’planish vaqtida bu o’sim-talar yozilib
ketadi va hujayra sathi tekis bo’lib qoladi. Hujayra yon yuzasi tekis bo’lsa-da, ayrim hollarda
interdigita-tciyalar hosil qiladi. Qo’shimcha hujayralarning apikal qismi sekretor donachalarga boy
bo’ladi. Sekret donachalarining etili-shi bilan ularning elektron zichligi susayadi va granula membra-
nasi yo’qola boshlaydi. Qo’shimcha hujayralarda Gol’ji kom-pleksi o’ta rivojlangan bo’lib, uning
struktura komponentlari-ni to’la farq etish mumkin. Qo’shimcha hujayralarda kislotali
glikozaminglikanlar ham aniqlanadi. Ayrim olimlarning fik-richa, sul’fatlangan glikozaminglikanlar
faqatgina me’da shil-liq pardasining qo’shimcha hujayralarida ishlab chiqariladi. Ichki antianemik
Kastl’ faktori fundal bezlarning bo’yin qismida joylashgan ayrim hujayralarda hosil bo’ladi, deb hi-
soblanadi.
Bo’yin yoki oraliq hujayralari me’da chuqurchala-rining qoplama hujayralariga yondoshib joylashadi.
Bu hujay-ralar bezlarning kam differentciallangan kambial hujayrala-ri hisoblanadi. Bu hujayralar
past kubsimon bo’lib, yirik, oval yoki dumaloq yadroga ega. Hujayralarda ko’pgina mitoz figurala-
204-pacw, Me’da endokrin hujayryalarining elektron mikrsfotografiyasm. x 10.000. A - EC1-
h\jayra, xl 0.0G0. ‘ - «Y» - hujayra. xlO.OOO. B -«D» - hujayra -
x 10.000. 1 -> yadro; 2 - sekretor donachalar; 3 - mitoxondriyalar; 4 - bazal memSr ana .
324
rini uchratish mumkin. Oraliq hujayra tcitoplazmasida neytral va kislotali glikozaminglikanlar
bo’ladi.
Endokrin hujayralar tcitoplazmasi kumush tuzi bi-lan bo’yalganda aniq ko’rinadigan (argentofil
hujayralar) o’zi-ga xos donalar tutishi bilan ajralib turadi. Hozirgi kunda hazm qilish sistemasida
(me’da va ichaklarda) endokrin hujay-ralarning ko’p turi aniqlangan.
1980 yili Santamonika shahrida o’tkazilgan xalqaro ilmiy kengashda hazm naylari bo’ylab joylashgan
endokrin hujayralar har birining bioximiyaviy xususiyati va hujayra ichki struktu-ralarining nozik
tuzilishiga asoslangan holda ularning yangi klassifikatciyasi tuzildi. SHu klassifikatciyaga ko’ra
barcha sut emizuvchilar me’dasida ko’p xil endokrinlar tafovut etiladi. Bu hujayralar me’daning turli
qismida har xil bo’ladi. Masa-lan: me’da tubida «EC» «D», «Dj», «ECL», «A» kabi hujayralar
joylashsa, chiqish qismida «ECL» va «A» hujayralar kuzatil-maydi, lekin bu qismda gastrin ishlab
chiqaruvchi «G» endokrin hujayrasi ko’plab uchraydi (204- rasm).
Ichak nayi bo’ylab ham endokrin hujayralarining turi va miqdori har xil bo’ladi. Un ikki barmoq
ichakda S, L, I. EC, D, G, Di kabi endokrin hujayralar uchrasa, ingichka ichakning bosh-qa qismida
S, L, I, EC endokrin hujayralari ko’plab bo’ladi. YOnbosh ichakda ularning turi va miqdori kam
bo’ladi. yo’g’on ichak ham EC, S, L kabi ko’pgina endokrin hujayralar tutadi.
Endokrin hujayralarning ishlab chiqargan mahsulotlarst (gormonlari) hazm sistemasi a’zolari
faoliyatini boshqarishda ishtirok etadi. Hazm yo’li endokrin hujayralarining turli mah-sulotlari har bir
a’zoning funktcional holatini boshqaribgina-qolmay, barcha a’zolarning serqirrali faoliyatini
uyg’unlashti-rib beruvchi murakkab omil hisoblanadi. SHu kunlarda hazm yo’lida joylashgan
endokrin hujayralarda 20 ga yaqin gormon va biologik aktiv moddalar sintezlanishi aniqlangan. SHu
mod-dalarning ayrimlariga nisbatan ularning qaysi hujayralarga taalluqliligi belgilangan. Bu
gormonlarning ayrimlari orga-nizm va hazm a’zosining holatiga monand ravishda organ fao-liyatini
susaytirishi yoki kuchaytirishi mumkin. SHuning uchun ham ularga ximiyaviy distant koordinatorlar
sifatida qarala-di.
Endokrin hujayralarning gormonlari, masalan, gastrin va gistamin me’dada xlorid kislota
sekretciyasini kuchaytirsa, sero-tonin, glyukogon shu faoliyatga aks ta’sir etadi va pepsin ajra-lishini
ham susaytiradi. SHu kabi jarayonlar oqibatida me’da bez apparatining ma’lum me’yorda ishlashi
uchun sharoit yaratib beriladi. Funktcional holatlarni kuchaytiruvchi va susaytiruvchv gormonlar
nisbatining o’zga-rishi hazm yo’li bezlarining gipo-yoki giperfunktciya hola-tini ta’minlaydi va
natija-da, turli patologik jarayon-larning yuzaga kelishiga sa-babchi bo’ladi.
Me’daning shilliq osti pardasi elastik tolalargaboy bo’lgan siyrak tolali shakl-lan-magan biriktiruvchi
to’qi-madan iborat. Bu erda tomir-lar va nerv chigallari (Meys-ner chigallari) joylashadi.
Me’da mushak pardasi me’-daning turli bo’limlarida bir xil rivojlanmagan. Me’-daning kardial
qismida mu-shak parda yupqa bo’lsa, tana bo’limida esa, ayniqsa, pilo-rik qismida o’ta yaxshi rivoj-
langan bo’lib, pilorik sfink-ter hosil qiladi. Mushak par-da ichki qiyshiq yo’nalgan, o’r-ta-tcirkulyar
va tashqi uzuna-siga ketgan 3 qavat silliq mushak hujayralaridan ibo-rat. Bu mushak qatlamlar ora-
sida Auerbax nerv chigalini tutgan siyrak tolali shakl-lanmagan biriktiruvchi to’qi-ma joylashadi.
Me’daning seroz pardasi mushak pardaga yopishgan siy-rak tolali shakllanmagan bi-riktiruvchi
to’qima va tashqi tomondan mezoteliy bilan qoplangan tuzilmadir. Me’daning pilorik bezlari '
(glandula pylorica) me’daning o’n ikki barmoq ichakka o’tish joyida bo’ladi. Ularning soni 3,5 mlnga
etadi (205-rasm).
325
205-rasm. Me’da pilorik qismining shil-
liq pardasi. Gematoksilin-eozin bilan
bo’yalgan. 06. 3,5, ok. 10.
1 - qoplovchi epitelchy; 2 - pilormk bezlar;
3 - me’da chuqurchalari; 4 - shilliq pardaning
mushak qatlami; 5 - shilliq osti qavati.
Bu bezlar kalta va o’ta tarmoqlanib ketganligidan odatda bez sekretor qismlarining ko’ndalang ham-
da qiyshiq kesmalari uchraydi. Pilorik bezlar siyrak joylash-gan bo’lib, ular orasida anchagina
biriktiruvchi to’qima qatla-mi joylashadi. Bez hujayralari bir tipda bo’lib, fundal bez-lar qo’shimcha
hujayralarining tuzilishiga o’xshaydi. Bu hujay-
ralarda
faqat
neytral
mukopolisaxaridlar
326
aniqlanadi. SHu narsa ma’lumki, pilorik bezlar sekreti oqsillarni aminokis-lotalargacha parchalovchi
dipeptidaza kabi fermentlar tutadi.
Me’daning pilorik bo’limida ko’pgina endokrin hujayralar qa-tori me’daning bezlari sekretciyasini
kuchaytiruvchi gastrin gor-monini ishlab chiqaruvchi «G» hujayra ham mavjud.
Me’daning kardial bezlari (glandula cardiaca) o’ta tarmoq-langan oddiy naysimon bezdir. Bu
bezlarning oxirgi sekretor bo’limlari prizmatik hujayralardan iborat bo’lib, yassilangan yadrosi
hujayraning bazal qismida joylashadi. Hujayra tcito-plazmasining apikal qismida elektron zich sekret
donachalari to’lib turadi. Kardial bez hujayralarining nozik tuzilishi me’da pilorik bo’limi qo’shimcha
hujayralariga o’xshagan bo’-ladi.
Me’daning qon bilan ta’minlanishi. Me’da arteriyasi qorin arteriyasi va uning tarmoqlaridan
boshlanadi. Me’daning kichik qiyshiqligidan bir-biriga qarab 2 arteriya (a gastirica sinistra et dextra)
yo’nalib qo’shiladi. Bu tomirlardan me’daning ol-dingi va orqa yuzasi devoriga qon tomirlar kiradi.
Me’daning katta qiyshiqligi bo’ylab me’daning o’ng va chap charvi arteriya-lari va me’daning kalta
arteriyalari o’tib, shu joyda arteriya halqasini hosil qiladi va a’zo devoriga yo’naladi. Me’da devo-
rining ichiga kirgan arteriyalar seroz, mushak va shilliq osti pardalari tomon tarmoqlanib, yirik
tomirlar chigalini x^sil qiladi. Mayda arteriya tomirlari shilliq osti pardadan shilliq parda tomon borib,
shu qavatning biriktiruvchi to’qimali xusu-siy qatlamida ikkinchi chigal hosil qiladi. Bu tomirlar arte-
riola va kapillyarlarga tarmoqlanib, me’da shilliq pardasi epiteliysini qon bilan ta’minlaydi.
Kapillyarlardan qon xusu-siy qatlam vena chigaliga va so’ngra shilliq osti chigali tomon yo’naladi.
Me’daning barcha venalari klapanlarga ega bo’-ladi.
Innervatciyasi. Me’da simpatik va parasimpatik nervlardan hosil bo’lgan 3 ta chigal (subseroz,
mushaklararo Auerbax nerv chigali va shilliq osti pardasidagi Meysner nerv chigallari) srqali nerv
bilan ta’minlanadi. Me’da sezuv innervatciyasi or-qa miya nervlari hisobiga bo’ladi. Bu chigallar
ichida eng yirigi mushaklararo chigal bo’lib, u ko’pgina Dogelning I tip; kamroq II tip nerv
hujayralaridan tashkil topgan.
Nerv gangliylarining miqdori oshqozonning pilorik qismi to-mon o’sib boradi.
Me’daning yoshga qarab o’zgarishi. Qari odamlar me’dasining qon tomirlarida bir talay o’zgarishlar
ro’y beradi. Umumiy o’z-garishlardan tashqari me’da devorining barcha qavatlari yupqa-lashib
ketadi. SHilliq qavat biriktiruvchi to’qimasining o’sib ketishi natijasida bez naylarining miqdori
kamayadi. YOsh ul-g’ayishi bilan shilliq parda hujayralarida mitotik aktivlik va proliferatciya
jarayoni kamayib boradi.
Me’da bez hujayralari faoliyatining susayishi me’da shi-rasi kislotalik xususiyatining va fermentlar
aktivligining pa-sayib ketishi bilan ifodalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |