|
I BOB
GISTOLOGIYA FANINING MAZMUNI VA UNING VAZIFALARI
Gistologiya (yunon. histos - to`qima, logos - ta’limot, fan) fani hujayra, to`qima va a’zo
(organ)larning taraqqiyoti, tuzilishi hamda ularning hayot faoliyatlarini o`rganuvchi ta’limotdir. U
boshqa fanlarning so`nggi yutuqlaridan foydalanib, o`ta tez rivojlanib bormoqda. Gistologiya
anatomiya, fiziologiya, bioximiya, patologik anatomiya kabi tibbiyot fanlari va biologiyaning turli
sohalari bilan uzviy bog`langan. Hozirgi paytda gistologiya sitologiya, embriologiya, umumiy va
xususiy gistologiyani o`z ichiga oladi.
Sitologiya hujayralarning taraqqiyoti, tuzilishi va faoliyatini o`rgansa, embriologiya (lat.
embryon - pusht, o`suvchi) odam va hayvonlar taraqqiyot qonunlarini o`rganadi. Umumiy gistologiya,
ya’ni to`qimalar haqidagi ta’limot turli a’zo to`qimalarining taraqqiyoti, tuzilishi hamda vazifalarini
chuqur talqin qiladi. Xususiy gistologiya esa odam va hayvonlar ayrim a’zolarining taraqqiyoti,
tuzilishi va hayot faoliyatini o`rganadi.
Gistologiya fanini bunday alohida kurslarga bo`lib o`rganish shartli hisoblanadi. Chunki
organizm bir butun bo`lib, uning barcha qismlari bir-biri bilan o`zaro uzviy bog`langan. Hujayralar
to`qimalarni tashkil etsa, har bir organ bir necha to`qimalar majmuasidan iboratdir.
Gistologiyani
o`rganishda,
asosan,
mikroskopik
usuldan
foydalaniladi.
Elektron
mikroskopning yaratilishi to`qima va a’zolarning nozik tuzilishini o`rganish uchun keng yo`l ochib
beradi.
Gistologiya fani ham boshqa fanlar kabi, tabiatning ob’ektiv qonuniyatlarini o`rganishda
zamonaviy falsafa, dialektik materializm asoslari bilan qurollangan.
Tuzilmalarning tuzilishi va taraqqiyotini o`rganish CH.Darvinning evolyutsiya ta’limotiga
asoslanib olib boriladi. Odam tanasini hosil qiluvchi hujayra, to`qima va organlar tarixiy taraqqiyot
natijasida oddiylikdan murakkablikka - oliy shakl ifodasiga yetishgan, organik tabiat yaratgan
evolyutsion jarayonning mahsuli deb qaraladi.
Tuzilmalarni o`rganish tashqi muhit bilan uzviy bog`liq bo`lgan organizmning bir butunligi
nuqtai nazaridan olib boriladi. Organizmning yaxlitligi esa barcha organ va sistemalar faoliyatining
uyg`unligida nerv va endokrin sistemalarning asosiy yetakchilik roli bilan belgilanadi.
Tuzilmalarni funksional tomondan yondoshib o`rganish zamo naviy gistologiyaga xosdir.
Hujayra, to`qima va a’zolar tuzilishining ular faoliyatiga bog`liq tomonini yorituvchi gistologiya-dagi
bu yo`nalishni gistofiziologiya o`rganadi. Struktura va funktsiyaning shakl va mazmuniga dialektik
tushuncha nuqtai nazaridan qaraladi. Tuzilma - bu har qanday faoliyatning material s u b s t r a t i d i
r. Masalan, miya inson tafakkurining moddiy substrati hisoblanadi. Moddalar almashinuvi
jarayonining struktur elementlarga bog`liqligini gistoximiyaviy usullar bilan tekshirish biror ilmiy
xulosa chiqarishga imkon beradi. Hozirgi paytda gistologiya fani, faqatgina hujayra, to`qima va
a’zolarning tuzilishini, ular faoliyati darajasini ko`rsatibgina qolmay, balki ro`y bergan jarayonlar
o`rtasidagi bog`lanishni aniqlaydi, ayrim qonuniyatlarni ochib beradi. Bunda keng eksperimental
usullar qo`llaniladi. Sitologiya, embriologiya va gistologiya hal qilayotgan ilmiy muammolar nazariy
va amaliy meditsinaning ravnaqi uchun muhim ahamiyatga ega.
Gistologiya fani hal etilishi lozim bo`lgan muhim masalalarni: a) odam va hay vonlar hujayra,
to`qima va a’zolarining taraqqiyoti, differensiallashuvining umumiy qonuniyatlarini; b) bir butun
organizm tuzilmalarining hayot faoliyatlarini boshqaruvchi nerv va endokrin sistemalarni; v) hujayra,
to`qima va organlar tiklanishi va bu murakkab jarayonning boshqarilishini; g) odam a’zolari
tuzilmalarining yoshga qarab o`zgarishi va har xil holatlarga moslashuvini; d) turli biologik, fizik va
ximiyaviy omillarning hujayra, to`qima va a’zolarga ta’sirini o`rganish kabi keng miqyosdagi
kuzatishlarni o`z vazifasi deb biladi.
Gistologiya
hozirgi
paytda
klinik meditsinada keng ko`lamda qo`llaniladi. Har xil
4
klinik usullar bilan bir qatorda turli morfologik metodlar - qon va suyak ko`migi hujayralarini, me’da
ichak shilliq pardasini, jigar, taloq va boshqa a’zolar punktatlarini o`rganish sitologik va gistologik
diagnostika uchun muhim ahamiyatga ega.
Bundan tashqari, gistologiyada tabiiy yo`l bilan o`zicha ajralib turuvchi yoki sun’iy ravishda
biror joyni yuvish yoki mexanik ta’sir ko`rsatish orqali ajratib olingan hujayralar holatini chuqur
o`rganish (eksfoliativ sitologiya) ham katta rol o`ynaydi. Eksfoliativ sitologiya onkologiyada (havfli
o`smalarni o`z vaqtida aniqlashda), ginekologiya va endokrin kasalliklar praktikasida (tuxumdon
funktsional holatini belgilashda qin surtmasini analiz qilish uchun) keng ko`lamda qo`llaniladi.
Klinik praktikada so`nggi yillarda me’da, ingichka va yo`g`on ichak shillliq pardasining turli
o`zgarishlarini aniqlashda morfologik va sitologik diagnostika o`z o`rnini topdi. Turli egiluvchan
fibroskoplarning paydo bo`lishi va ularning keng ko`lamda ishlatilishi har xil patologik holatlarning
o`z vaqtida aniqlanishiga imkoniyat beradi. Jarohat ustidan olingan surtmalarni tekshirish jarohat
bitayotganda hosil bo`layotgan granulyatsion to`qima hujayralari va bu yerdagi mikroblar holatlarini
ko`rsatib beradi. Bu usulning qo`llanilishi jarohat o`rnining regeneratsion holatini aniqlash,
organizmning qarshilik kuchini belgilab olish va yarani davolash omillarini hal qilishda muhim rol
o`ynaydi.
Hujayralarda ro`y beradigan murakkab ximik, fizik jarayonlarning o`rganilishi gistologiyaning
ximiya va fizika fanlari bilan bevosita bog`liq ekanini ko`rsatadi. Shunday qilib, gistologiya,
sitologiya va embriologiya normal va kasal odam organizmining hayot faoliyatining morfo-funksional
holatlarini chuqur ilmiy o`rganish, tibbiyot fanida muhim o`rin tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
