Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

1. Мажбур қилишга асосланган ҳукмронлик 
Ижрочи раҳбар уни шундай жазолаши мумкинки, бу нарса унинг энг 
зарур эҳтиѐжига ҳалақит бериши мумкинлигига ишонади.

---

344 
Ҳукмронликнинг бу тизими инсонпарварий эмас. Бундан ташқари, 
ўртача харажатларда самарали назоратни ушлаб туриши мумкин эмас, чунки 
одамларнинг ташкилотни онгли равишда алдашга интилиши кучаяди. 
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ҳукмронликнинг бундай тизимидан 
фойдаланиладиган ташкилотларда, қоидага кўра, меҳнат унумдорлиги юқори 
эмаслиги ва маҳсулот сифати пастроқлиги, ҳамда ходимларнинг ўз ишидан 
қоноатланмаганлиги кузатилади.
2.Мукофотлашга асосланган ҳукмронлик. 
Мукофот ваъда қилиш- бу одамларга таъсир кўрсатишнинг энг эски ва 
самарали усулларидан биридир. Ижрочи бу таъсирга қаршилик кўрсатмайди, 
чунки у раҳбарнинг истагини бажаргани учун мукофот олишига умид 
қилади, раҳбар унинг муҳим эҳтиѐжини қаноатлантириши мумкинлигига 
ишонади. 
Аммо амалда раҳбар ҳамма вақт ҳам ўз ходимларининг мукофотлай 
олмайди,чунки ҳар бир ташкилотда ресурслар чеклангандир. Қийинчиликлар 
яна мукофот остидан нимани тушуниш кераклигини белгилаш осон эмаслиги 
сабабли ҳам вужудга келадилар. Пул ѐки обрўлироқ лавозим ҳамма вақт ҳам 
инсонда таассурот қолдириши ва унинг ҳулқига таъсир қўрсатиши мумкин 
эмас. 
3. Экспертли ҳукмронлик 
Ижрочи раҳбар ушбу лойиҳа ҳақида ва муаммони ҳал қилиш учун 
махсус билимларга эгалиги ва унинг эҳтиѐжини қаноатлантира олиши 
мумкинлигига ишонч билан қарайди. Бу ҳолда таъсир оқилона ҳисобланади, 
чунки ижрочи онгли равишда бўйсунишга қарор қилади. 
Ҳукмронликнинг ушбу тизими ғоятда чеклангандир, чунки агар раҳбар 
ҳақ бўлмаса, унда қўл остидаги энди унинг маслаҳатига оқилона риоя 
қилмайди ва таъсир камаяди. 
4. Намуна ѐки харизма ҳукмронлиги 
Бу ҳуқмронлик етакчининг шахсий сифатлари ѐки қобилиятларга 
асосланади. Раҳбарнинг шахсий хусусиятлари шунчалик ўзига жалб қила- 

---

345 
дики, у ҳам шундай бўлишни истайди. Харизмаатик шахсларнинг асосий 
таърифлари: 1)-энергия билан алмашиш ( етакчи ўзидан энергия чиқариши ва 
у билан атрофдагиларга заряд бериши ҳақида тассаввур туғилади);
2)-салобатли ташқи кўриниш (етакчи ўзига жалб қилувчи, яхши қадди –
қоматга эга);
3)-характерининг мустақиллиги;
4)-яхши нутқий қобилиятлар (гапиришни билишлик ва ўзаро мулоқотга 
қобилият);
5)-ўзининг шахс билан қойил қолдира олишни билиш (такаббурлик ѐки 
худбинликнинг йўқлиги); 
6)- ўзини муносиб ва хотиржам тута билиш (вазиятга эгалик қилишни 
билиш).