Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

10.2. Таъсир ва ҳукмронлик 
Раҳбар, меҳнат жамоасини бошқара туриб, унга таъсир кўрсатади, 
натижада қўл остидагиларнинг ҳулқи ва улар ўртасидаги ўзаро муносабатлар 
ўзгаради. Ёрдамида битта шахс бошқасига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган 
аниқ воситалар энг турли туман: пичирлаб айтилган сўровдан ишдан 

---

343 
бўшатиш билан қўрқитишгача бўлиши мумкин. Бу таъсир мақсадга йўнал- 
тирилган, самарали бўлиши учун раҳбар ҳукмронликни қўллаши керак.
Ҳукмронлик – бу бошқа одамлар ҳулқига таъсир кўрсатиш 
имкониятидир. Ҳукмронлик якка шахсга, гуруҳга ва умуман ташкилотга 
тегишли бўлиши мумкин. Ташкилий жараѐнни ҳукмронлик сифатида 
белгилаш қуйидагиларни кўзда тутади: 

ҳукмронлик- бу унинг фойдаланувчисида мавжуд бўлган салаҳиятдир, 
яъни у нафақат қулланаѐтган вақтда мақжуд бўлади; 

ҳукмронликда ким фойдаланиши ва у кимга нисбатан қулланишининг 
ўртасида ўзаро боғлиқлик мавжуд; 

ҳукмронлик қўлланиланаѐтган шахс ҳаракатларнинг баъзи бир 
эркинлигига эгадир.
Замонавий ташкилотда амалда ҳеч ким битта шахснинг бўйруғига фақат 
у бошлиқ бўлганлиги учун тўлиқ бўйсунмайди. Бунинг устига, нафақат қўл 
остидагини раҳбарга, балки раҳбарнинг ҳам қўл остидагига боғлиқлиги 
мавжуд. Шунинг учун жамоа (гуруҳ)ни мувофиқ фаолият юритишини 
таъминлаш учун ҳукмронликни муносиб тарзда қўллаш зарур. 
Ҳукмронлик мавжуд бўлиши , аммо ундан фойдаланилмаслик мумкин. 
Агар ходим қоидалар бўйича ишласа, унда бошлиқда унга нисбатан мавжуд 
бўлган ҳукумронлигини қўллашга зарурият йўқ. 
Раҳбар ҳукмронликка эга бўлиши учун ижрочи учун аҳамиятга эга 
бўлган ниманидир назорат остида ушлаши керак, бунинг натижасида 
раҳбарга боғлиқлик вужудга келади. Бу физиологик ва ижтимоий эҳтиѐжлар, 
ҳимояланиш, ҳурмат қилиниш ва ўзини ўзи ифода қилишга эҳтиѐж бўлиши 
мумкин. 
Шунинг муносабати билан ҳукмронликнинг қўйидаги турлари 
ажратилади.