Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

Литература: 
[1]. Постановление Президента Республики Узбекистан 26.05.2017, 
№ПП-3012. О программе мер по дальнейшему развитию возобновляемой 

---

20 
энергетики, повышению энергоэффективности в отраслях экономики и 
социальной сфере на 2017-2021 годы. 
[2]А.П.Ландсман, 
Васильев. 
Полупроводниковые 
фотопреобразователи, М.: Изд-во Сов. Радио,1971, стр.248. 
 
ИНТЕГРАТИВ ЎҚИТИШ МЕТОДЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ 
ФИЗИКАДА МУҚОБИЛ ВА ҚАЙТА ТИКЛАНУВЧИ ЭНЕРГИЯ 
МАНБАЛАРИГА ОИД ТУШУНЧАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ 
доц. У.Б. Абдиев (ТДПУ Термиз филиали)
Маълумки, табиатда рўй берадиган ҳодиса ва жараёнлар турли пайтда 
ва хилма – хил кўринишда содир бўлади. Бу ҳодиса ва жараёнларнинг рўй 
бериш сабабларини, ўзгариши ҳамда ҳолатларини табиий фанлар алоҳида ўз 
фундаментал қонунлари ва тушунчалари асосида изоҳлайди. Бизга маълумки, 
табиий фанлар жумласига физика, кимё, биология, геология, экология, 
география каби фанлар киради. Физикада энергия манбаларининг замонавий 
асослари ўрганилганда, ҳозирги пайтда муқобил ва қайта тикланувчи энергия 
манбалари физикавий асосларини ўрганиш амалий аҳамиятга эгадир. Чунки 
инсоният турмуш тарзини ва бошқа барча соҳалар тараққиётини келажак 
энергия манбалари турларисиз тасаввур этиб бўлмайди. Демак, ўз – ўзидан 
кўриниб турибдики, энергетика бу назарий ва амалий жиҳатдан бир қанча 
аниқ ва табиий фанлар билан узвий боғлиқдир. Масалан, энергия ресурслари 
ҳамда манбаларидан самарали ва тежамкор фойдаланишда энергетика – 
иқтисодиёт–математика 
фанлари 
интеграцияси 
асосида 
тежамкор 
фойдаланиш имкониятлари тадбиқ этилса, катта ижобий ютуқларга эришиш 
мумкин. Фанлараро боғланишни амалга оширишда қуйидаги асосий 
йўналишларни ажратиб кўрсатиш мумкин [1; 90-б.]: 
- Бир неча ўқув фанларига тегишли бўлган умумий тушунчалар, атамалар ва 
таърифларни бир хил қилиб танлаш ва тушунтириш керак; 
- Турдош ўқув предметларида ўрганиладиган саволларни такроран 
ўрганмасдан биттасида мукаммал ўргатиш лозим; 
- Бир ўқув фани учун зарур бўлган, лекин бошқа ўқув фанида ўрганиладиган 
тушунчаларни ўрганишда вақт жиҳатидан кетма-кетлик тўғри танланиши 
керак; 
- Ўқувчиларда илмий тушунчаларни ривожлантиришда ва умумлашган 
кўникма ва малакаларни шакллантиришда узвийликни таъминлаш лозим; 
- Умумий 
предметлараро компетенцияларни шакллантиришда ягона 
ёндошувни амалга ошириш керак; 
- Турли фанлардан олиб бориладиган илмий тадқиқотларда усул ва 
воситаларнинг умумийлигини кўрсатиш керак; 
- Турли фанлар (физика, кимё, биология, география ва х.з) да ўрганиладиган 
ҳодисаларнинг ўзаро боғлиқ эканлигини кўрсатиш зарур.
Муқобил ва қайта тикланувчи энергия манбалари тушунчаларини 
физика таълимида шакллантиришда физика – кимё – экология фанлари 
интеграциясидан фойдаланиб дарс жараёнларини олиб бориш анъанавий 

---

21 
дарс турлари ва методларига қараганда 20 – 25 % га дарс самарадорлигини 
ошириш имконияти мавжудлиги аниқланган. 
Юқорида келтирилган фанлар тақсимотини ўрганилаётган ҳодиса ва 
жараён ёки ўрганилиш объектига қараб, ўқитувчи ўз имкониятига асосланиб 
танлайди. Чунки назарий ёки амалий маълумотларни ўрганилиш эҳтиёжидан 
келиб чиқиб ҳамда ўқитувчи касбий маҳоратидан фанлар интеграциясида 
фойдаланиши самарали ҳисобланади. Келтирилган маълумотларда, муқобил 
ва қайта тикланувчи энергия манбалари физик–технологик асосларини 
ўрганишда физика–кимё–экология фанлари интеграциясидан фойдаланиш 
имкониятлари тавсия этилди. Бунда мавзуга тегишли бўлган асосий 
маълумотларда танланган фанларнинг назарий ва амалий тушунчаларидан 
фойдаланиш назарда тутилган.